انواع رسانه های اموزشی
احدیان در سال (1380) در کتاب مقدمات تکنولوژی آموزشی تقسیم بندی زیر را از رسانه های آموزشی ارائه می کند :«1- رسانه های آموزشی غیر نورتابدر این دسته از رسانه ها،تابلوهای آموزشی،مواد آموزشی سه بعدی(مدلها،ماکتها،برشها و...)،چارتها ،پوسترها ونمودارها قرار می گیرد.2- رسانه های آموزشی نورتاب ساکندر این دسته رسانه هایی نظیر فیلم استریپ واسلاید قرار می گیرد.
3- رسانه های آموزشی نورتاب متحرکدر این دسته رسانه هایی نظیر: فیلمهای متحرک،تلویزیون،تجهیزات ویدئویی وتلویزیون مدار بسته قرار می گیرد».
امیر تیموری (1377) طبقه بندی دیگری را مطرح می کند او می نویسد:«طبقه بندی پیشنهادی ما بر اساس ویژگیهای مهم رسانه هاشکل گرفته است در این طبقه بندی رسانه های آموزشی به طور کلی به چهار طبقه :
1. رسانه های دیداری
2. رسانه های شنیداری
3. رسانه های دیداری – شنیداری
4. رسانه های چند حسی
تقسیم می شوند هر یک از این طبقه ها به دسته ها وگروههایی به شرح زیر تقسیم می شود :
1- رسانه های دیداری :رسانه هایی هستند که عمدتاً بر حس بینایی اتکاءداشته واز طریق دیداری پیامهای خود را به مخاطبان منتقل می کنند؛که شامل :
رسانه های نوشتاری نظیر : کتابها،روزنامه ها ومجلات،اسناد و مواد تکثیر شده
رسانه های غیر نوشتاری نظیر :
• رسانه های تابلویی(نمایشی) :تابلو گچی؛تابلو پارچه ای ،تابلو مغناطیسی،تابلو ماژیکی و...
• رسانه های تصویری مات : نقاشی وطراحی،کاریکاتور،بروشور،پوستر،طرح خطی نمودار ،چارت،نقشه،نشریه دیواری،عکس وپروژکتور اوپک.
• رسانه های تصویری شفاف : میکروفورم ها،تلق شفاف وپروژکتور اورهد،اسلاید وپروژکتور اسلاید،استرئوگراف،فیلم استریپ وپروژکتور فیلم استریپ.
2- رسانه های شنیداریرسانه های شنیداری با تکیه بر حس شنوایی تهیه شده واز طریق شنیدن مورد استفاده قرار می گیرد. نظیر : بیان معلم،رادیو،صفحه های شنیداری معمولی ولیزری،تلفن،کارتهای شنیداری،نوارهای شنیداری وضبط صوت.
3- رسانه های دیداری – شنیداری در این طبقه از دو حس بینایی وشنوایی برای انتقال پیامها استفاده می شود :
• رسانه های دیداری- شنیداری ساکن شامل :کتاب ونوار ویا صفحه همراه،مجموعه عکس ونوار ویا صفحه همراه،مجوعه اسلاید ناطق،فیلم استریپ ناطق.
• رسانه های دیداری – شنیداری متحرک؛شامل :فیلم متحرک،تلویزیون،ویدئو،رایانه.
4- رسانه های چند حسیمخاطب رسانه های این طبقه باید از چند حس خود کمک بگیرد،به عبارت دیگر این رسانه ها بر چند حس مخاطب تأثیر می گذارند؛این طبقه به سه گروه زیر تقسیم می شود :
• رسانه های سه بعدی نظیر : اشیاء واقعی،مدل،ماکت،میز شنی، منظره سه بعدی.
• موقعیتهای آموزشی :شبیه سازیها،بازیهای آموزشی،انجمنهای علمی- هنری- ورزشی،فعالیتهای کتابخانه ای،تئاتر وتئاتر عروسکی،متخصصین ومنابع انسانی دیگر،بازدید از اماکن،گردشهای علمی و اردوها،فعالیتهای آزمایشگاهی وکارگاهی.
• مجموعه های چند رسانه ای؛نظیر : آزمایشگاه زبان،برنامه های چند اسلایدی،نمایش فیلم واسلاید همزمان،بسته های آموزشی».
علاوه بر مواردی که اشاره شد؛در حال حاضر رسانه های آموزشی دیگری نیز پا به عرصه گذاشته اند که در مقایسه با رسانه های اشاره شده دارای ظرفیتها، مزیتها و فواید بهتر وبیشتری هستند؛رسانه های جدید نظیر چند رسانه ها،فرارسانه ها و انواع آموزشهای مبتنی بر شبکه(اینترنت) ضمن داشتن امتیازات رسانه های قدیمی تر،امتیازات فراوان دیگری نیز دارند.توسعه نرم افزاری وسخت افزاری به ما این اجازه را داده است که رسانه های آموزشی با کیفیت مناسب وبا کارآیی بالاتری را تولید کنیم.بوجود آمدن کامپیوترها وپیشرفت جهان در زمینه تکنولوژی اطلاعات وارتباطات نوید دگرگونی وتغییرات اساسی را در زمینه آموزش ویادگیری وبخصوص در زمینه تولید رسانه های آموزشی به ما می دهد.
«گسترش رایانه های شخصی وتوسعه اینترنت از مهمترین عواملی بوده اند که اینگونه تغییرات وسیع در جامعه را سرعت بخشیده اند»(گریسون واندرسون،ترجمه زارعی زوارکی وصفایی موحد،1384ص13).
تاریخچه رسانه‌های عمومی
در
حدود 160 سال قبل با منتشر شدن کاغذ اخبار به مدیریت میرزای شیرازی،
ایران وارد جهان رسانهای شد و این در حالی است که در غرب این تاریخ به
400 سال پیش برمی‌گردد.
خصوص?ات ?ک رسانه:
رسانه‌ها
بستر و مجاری طبیعی تهیه و توزیع اطلاعات در جامعه برای شهروندان هستند و
موجب می‌شوند که نیروهای اجتماعی ضمن وقوف و آگاهی به حقوق خویش، سهم خود
را از قدرت طلب نمایند.
نگاهی
اجمالی به تلاش‌های در حال انجام در حوزه رسانه‌های منطقه‌ای و جهانی، این
واقعیت تلخ را آشکار می‌سازد که تقریباً تمامی رسانه‌های مسلط جهان اعم
از مکتوب، صوتی و تصویری عملاً به ابزاری برای استکبار جهانی تبدیل گردیده
اند؛ در جهت ترسیم سیاست‌های بین‌المللی و منطقه‌ای و ترویج فرهنگ غربی و
لیبرالیسم سکولاریسم و نفی تنوع فرهنگی و تشویق به تمرد از اصول و
ارزش‌های اسلامی و ملی.
پیدایش
انواع رسانه‌های نوین، شیوه اطلاع رسانی را دگرگون کرده است. به طوری که
رسانه در میان رویداد و مردم، مسیری مجازی ایجاد کرده و در مدل‌های رسمی،
نیمه رسمی یا غیر رسمی که بر خبرگزاری‌ها و سایت‌های رسمی، وبلاگ‌ها و
سایت‌های نسبتا معتبر دلالت دارد، ساز و کار خاصی برای امر اطلاع رسانی و
اطلاع‌یابی تعریف کرده است. پیدایش و توسعه رسانه‌های غیر رسمی یا نیمه
رسمی جهانی با عنوان وبلاگ نیز که روزانه بر تعداد آن ها افزوده می‌شود،
تاثیر بسزایی بر امر اطلاع رسانی در مدل‌های جدید با محوریت کاربر دارد.
این مسئله حجم محتوای تولید شده را در جهان تا حد زیادی افزایش می‌دهد، از
سویی دیگر میزان مشارکت اجتماعی کاربران را بیشتر کرده و به موازات آن
آگاهی روزآمد کاربران را نیز ارتقاء می‌بخشد. در نتیجه ورود به عصر جامعه
اطلاعاتی و تولد و گسترش رسانه‌های الکترونیکی و اینترنتی، مرز میان
رویداد و مردم را باریک‌تر از قبل معرفی کرده است.
اهم?ت کاربرد رسانه‌ها:
1- شکل‌ده? تجارب ?ادگ?ری دست اول و ?ا نزد?ک به آن
2- ا?جاد انگ?زه ?ادگ?ری و کمک به تداوم آن
3- صرفه جو?? در زمان آموزش
4- ارتباط آسان‌تر و تفه?م بهتر
5- شکل‌ده? ?ادگ?ری سر?ع‌تر ، عم?ق‌تر و پا?دارتر
6- شکل‌ده? تجارب ?ادگ?ری ناممکن
کارکردهای رسانه‌ها:
در دوره گذار از جامعه سنتی به جامعه جدید، آنچه بیش از همه حائز اهمیت است چگونگی رشد رسانه‌ها است.
ویژگی
اصلی رسانه‌ها، همه جا بودن آن‌هاست. رسانه‌ها امری فراگیرند؛ آنها
می‌توانند یک کلاس بی‌دیوار با میلیاردها مستمع تشکیل دهند. رسانه‌ها وظیفه
حراست از محیط را به عهده دارند؛ آنها باید همبستگی کلی را بین اجزاء
جامعه در پاسخ به نیازهای محیطی ایجاد کنند و مسئولیت انتقال میراث اجتماعی
از نسلی به نسل دیگر را به عهده دارند.1
«
استوارت هال» جامعه را به صورت مدار بسته‌ای تعریف می‌کند که رسانه‌های
جمعی به عنوان شاهراه در فرآیند هویت بخشی در جامعه نقش پیدا می‌کنند.
رسانه‌ها، هم حرکت و پویائی و سر زندگی را تقویت و تولید می‌کنند و هم رخوت
و تنبلی و سستی را.2 از یک سو احساس‌های عاطفی، محبت و صداقت را
برمی‌انگیزند و از سوی دیگر احساس زشتی، دشمنی، بی‌اعتمادی، دروغ و خشونت
را زنده می‌کنند.3 این کارکرد به طور طبیعی موجب پیدایش تضاد درونی-رفتاری
در مقیاس فردی و اجتماعی می‌شود.
وظایف
خبری و آموزشی نیز یکی دیگر از کارکردهای رسانه‌هاست. مثلاً با دیدن
فیلمهای مربوط به زندگی جوانان امروز عقیده شخصی فرد نسبت به اخلاق و
شرایط زندگی جوانان دگرگون می‌شود و حتی ممکن است در خود، گرایش به زندگی
آشفته آنها را احساس کند.
رسانه‌ها
در شرایط کنونی یکی از مهمترین دستاوردهای پیشرفت بشری و یکی از با
ارزشترین وسیله آگاهی رسانی همگانی هستند که پیوسته و با سرعت سر سام‌آوری
به دلیل جایگاه و اهمیت کلیدی و طبق نیازمندی متقاضیان در حال گسترش و
فراگیری‌اند. در اهمیت رسانه‌ها این نکته کفایت می‌کند که در پرتو
آگاهی‌دهی آنها، موانع جغرافیایی و تا حدودی سیاسی و فرهنگی از میان
برداشته شده و زمین با وسعت زیاد و میلیاردها نفر به وسیله رسانه‌ها با هم
مرتبط شده‌اند و بسیار ساده می‌توانند از مناطقی دور دست معلومات و
اطلاعات مورد نیاز خود را دست بیاورند.
توان آموزش? رسانه‌ها:
مردم
به صورت ارادی ?ا بدون قصد، از هر رسانهای فراگ?ری دارند؛ مشروط بر آنکه
محتوای آنها توجه ا?شان را جلب کند. توان آموزش? هر رسانه تا حدی به کانال
ارتباط آن و تا حدی به موضوع، شکل و اهداف آموزش? مورد انتظار بستگ?
دارد.
احدیان در سال (1380) در کتاب مقدمات تکنولوژی آموزشی تقسیم بندی زیر را از رسانه های آموزشی ارائه می کند :«1- رسانه های آموزشی غیر نورتابدر این دسته از رسانه ها،تابلوهای آموزشی،مواد آموزشی سه بعدی(مدلها،ماکتها،برشها و...)،چارتها ،پوسترها ونمودارها قرار می گیرد.2- رسانه های آموزشی نورتاب ساکندر این دسته رسانه هایی نظیر فیلم استریپ واسلاید قرار می گیرد.
3- رسانه های آموزشی نورتاب متحرکدر این دسته رسانه هایی نظیر: فیلمهای متحرک،تلویزیون،تجهیزات ویدئویی وتلویزیون مدار بسته قرار می گیرد».
امیر تیموری (1377) طبقه بندی دیگری را مطرح می کند او می نویسد:«طبقه بندی پیشنهادی ما بر اساس ویژگیهای مهم رسانه هاشکل گرفته است در این طبقه بندی رسانه های آموزشی به طور کلی به چهار طبقه :
1. رسانه های دیداری
2. رسانه های شنیداری
3. رسانه های دیداری – شنیداری
4. رسانه های چند حسی
تقسیم می شوند هر یک از این طبقه ها به دسته ها وگروههایی به شرح زیر تقسیم می شود :
1- رسانه های دیداری :رسانه هایی هستند که عمدتاً بر حس بینایی اتکاءداشته واز طریق دیداری پیامهای خود را به مخاطبان منتقل می کنند؛که شامل :
? رسانه های نوشتاری نظیر : کتابها،روزنامه ها ومجلات،اسناد و مواد تکثیر شده
? رسانه های غیر نوشتاری نظیر :
• رسانه های تابلویی(نمایشی) :تابلو گچی؛تابلو پارچه ای ،تابلو مغناطیسی،تابلو ماژیکی و...
• رسانه های تصویری مات : نقاشی وطراحی،کاریکاتور،بروشور،پوستر،طرح خطی نمودار ،چارت،نقشه،نشریه دیواری،عکس وپروژکتور اوپک.
• رسانه های تصویری شفاف : میکروفورم ها،تلق شفاف وپروژکتور اورهد،اسلاید وپروژکتور اسلاید،استرئوگراف،فیلم استریپ وپروژکتور فیلم استریپ.
2- رسانه های شنیداریرسانه های شنیداری با تکیه بر حس شنوایی تهیه شده واز طریق شنیدن مورد استفاده قرار می گیرد. نظیر : بیان معلم،رادیو،صفحه های شنیداری معمولی ولیزری،تلفن،کارتهای شنیداری،نوارهای شنیداری وضبط صوت.
3- رسانه های دیداری – شنیداری در این طبقه از دو حس بینایی وشنوایی برای انتقال پیامها استفاده می شود :
• رسانه های دیداری- شنیداری ساکن شامل :کتاب ونوار ویا صفحه همراه،مجموعه عکس ونوار ویا صفحه همراه،مجوعه اسلاید ناطق،فیلم استریپ ناطق.
• رسانه های دیداری – شنیداری متحرک؛شامل :فیلم متحرک،تلویزیون،ویدئو،رایانه.
4- رسانه های چند حسیمخاطب رسانه های این طبقه باید از چند حس خود کمک بگیرد،به عبارت دیگر این رسانه ها بر چند حس مخاطب تأثیر می گذارند؛این طبقه به سه گروه زیر تقسیم می شود :
• رسانه های سه بعدی نظیر : اشیاء واقعی،مدل،ماکت،میز شنی، منظره سه بعدی.
• موقعیتهای آموزشی :شبیه سازیها،بازیهای آموزشی،انجمنهای علمی- هنری- ورزشی،فعالیتهای کتابخانه ای،تئاتر وتئاتر عروسکی،متخصصین ومنابع انسانی دیگر،بازدید از اماکن،گردشهای علمی و اردوها،فعالیتهای آزمایشگاهی وکارگاهی.
• مجموعه های چند رسانه ای؛نظیر : آزمایشگاه زبان،برنامه های چند اسلایدی،نمایش فیلم واسلاید همزمان،بسته های آموزشی».
علاوه بر مواردی که اشاره شد؛در حال حاضر رسانه های آموزشی دیگری نیز پا به عرصه گذاشته اند که در مقایسه با رسانه های اشاره شده دارای ظرفیتها، مزیتها و فواید بهتر وبیشتری هستند؛رسانه های جدید نظیر چند رسانه ها،فرارسانه ها و انواع آموزشهای مبتنی بر شبکه(اینترنت) ضمن داشتن امتیازات رسانه های قدیمی تر،امتیازات فراوان دیگری نیز دارند.توسعه نرم افزاری وسخت افزاری به ما این اجازه را داده است که رسانه های آموزشی با کیفیت مناسب وبا کارآیی بالاتری را تولید کنیم.بوجود آمدن کامپیوترها وپیشرفت جهان در زمینه تکنولوژی اطلاعات وارتباطات نوید دگرگونی وتغییرات اساسی را در زمینه آموزش ویادگیری وبخصوص در زمینه تولید رسانه های آموزشی به ما می دهد.
«گسترش رایانه های شخصی وتوسعه اینترنت از مهمترین عواملی بوده اند که اینگونه تغییرات وسیع در جامعه را سرعت بخشیده اند»(گریسون واندرسون،ترجمه زارعی زوارکی وصفایی موحد،1384ص13).
چند نمونه رسانه بر گرفته از کتاب مقدمات تکنولوژی آموزشی نوشته خدیجه علی آبادی:
کتاب: کتاب یک اثر نوشتاری است که بر روی کاغذ، پوست، پارچه نوشته شده باشد. این اثر دارای جلد است و به طریقی صحافی شده است. کتاب می تواند اطلاعات را به صورت فشرده و ارزان در خود ذخیره کند و هر وقت لازم بود در اختیار قرار دهد. کتاب ها را به دو دسته کتاب های درسی و غیر درسی تقسیم می کنند.
مجله: مجله نشریه ای است با عنوان مشخص که به صورت شماره ها یا جزوه های پیاپی با فاصله زمانی منظم برای مدت نا محدود منتشر می شود. مقاله های علمی موجود در آن ها می تواند منابع علمی خوبی برای مطالعه های اضافی یادگیرندگان باشد.
چارتها: چارتها رسانه هایی هستند که حس دیدن را به کار می گیرند. آنها از خط، تصاویر، عکس، نمودار، نقّاشی و نوشته برای خلاصه کردن اندیشه ها و نظم دادن به آنها استفاده می کنند.چون چارتها بیشتر به اطلاعات ارائه شده نظم می دهند پس می توان آنها را بر روی هر حامل ارتباطی مثل تخته سیاه، تابلو پارچه ای، تابلو مغناطیسی، طلق شفاف یا مقوا رسم نمود.چارتها از نظر نحوه ارائه مطلب به دو دسته تقسیم می شوند.1-چارتهایی که مطالب را به صورت مرحله مرحله ارائه می دهند (چارتهای برگردان، چارتهای پوششی ). 2-چارتهایی که مطالب را به صورت همزمان ارائه می دهند ( چارتهای جریانی، شاخه ای، درختی، جدولی، نقشه ای و تصویری ).
نمودارها: نمودارها از رسانه های نوشتاری هستند که ارقام را تبدیل به نقطه، خط، تصویر یا سطح می کنند. آنها قادرند به سادگی و خیلی سریع با یادگیرندگانی که نحوه خواندن نمودارها را یاد گرفته اند ارتباط برقرار کنند. نمودارها می توانند در باره کمیت، رابطه، اندازه و درصد مطالب را ارائه دهند. ( نمودار ستونی، سطحی، خطی و نمودار تصویری ).
نقشه: نقشه ها تصاویری از بخشهای مختلف زمین یا سایر کره های آسمانی هستند. هر بخش از نقشه مطابق اصل آن در طبیعت است ولی با مقیاسی کوچکتر، مقیاس نقشه ها معمولا در پایین آن ها به صورت کسر یا میزان نوشته شده است.در رسم نقشه ها علاوه بر استفاده از اصول نقشه برداری از رنگ و سمبل هایی نیز استفاده می شود. گر چه به نظر می رسد که کاربرد اصلی نقشه در درس جغرافیا است ولی در کلیه دروس می توان از نقشه استفاده کرد.
پوستر:یکی از رسانه های آموزشی نوشتاری است. در تهیه پوستر از طرح، رنگ، عکس و نقّاشی استفاده می شود. بهترین پوستر، پوستری است که بتواند در حداقل زمان ارتباط لازم را برقرار کند و توسط دانش آموزان و زیر نظر معلّم تهیه شوند.
تابلو های گچی: از معمولی ترین و فراوان ترین رسانه های آموزشی هستند که در هر کلاس درسی وجود دارد.باید از قبل تعیین کرد که چه بخشی از مطالب درس آنقدر دارای اهمیت است که باید روی تابلو نوشته شود.
تابلو های ماژیکی: که از سطوحی صاف و معمولا سفید رنگ تشکیل شده اند، بر روی این تابلو ها با ماژیک هایی که دارای مواد حلال در آب هستند می نویسند.
تابلوهای مغناطیسی: سطح این گونه تابلو ها از ورقه های آهن ساخته شده است. روی این ورقه ها را رنگ می زنند تا زمینه مناسب تری برای برقراری ارتباط به وجود آید. این تابلو ها برای استفاده گروهی و انفرادی مناسب هستند.
تابلو های پارچه ای: سطح این تابلو ها از پارچه های کرکدار پوشیده است و در پشت موادی که بر روی این تابلوها الصاق می شود کاغذ سمباده می چسبانند.
از رسانه های شنیداری می توان به نوارهای کاست، رادیو اشاره نمود.
از رسانه های شنیداری-دیداری متحرک می توان از فیلم و نوار ویدئو نام برد.
سه بعدی ها: بهترین نوع رسانه ها برای ایجاد تجارب واقعی اجسام ( اندازه، جنس، شکل ) سه بعدی ها هستند. چون هنگام تجربه کردن اجسام از تمام حواس استفاده می شود. سه بعدی ها را به اجسام واقعی، نمونه ها، مدلها، برشها و ماکتها تقسیم بندی می کنند.
منابع انسانی و موقعیتها: یکی از بهترین رسانه هایی که می تواند در موقعیتهای یادگیری آموزش مورد استفاده واقع شود محیطی است که فرد در آن رشد می یابد. گاه می توان یادگیرنده را به خارج از فضای آموزشی و بدرون محیط یادگیری برد و گاه می توان منابعی از این محیط را انتخاب کرد و به داخل کلاس آورد. نمونه ای از مورد اوّل گردش علمی و از مورد دوم استفاده از افراد دیگر به غیر از معلّم (منابع انسانی ) است.
رایانه: رایانه ها ماشین هایی هستند که می توانند اطلاعات را ذخیره کنند، آنها را بپردازند و هر وقت از آنها خواسته شد اطلاعات مورد نیاز را باز یابی کنند.برای منظور های آموزشی، اداری، تجاری و سرگرمی به کار برده می شوند.
