دین وزندگی دوم درسهای۱۱-۵

درس پنجم : پنجره ای به روشنایی

هدف کلی : مقایسه دیدگاه ها درباره ی مرگ و تشخیص مزیت ها و برتری های دیدگاه توحیدی و ثمرات آن مرور مفاهیم : 1. انسان همواره با حادثه ی عظیمی به نام «مرگ» روبروست . 2. در مواجهه ی با مرگ دو دیدگاه کلی وجود دارد . 3. یک دیدگاه می گوید که مرگ پایان زندگی است . 4. دیدگاه دیگر می گوید که مرگ آغاز حیات برتر است . 5. قرآن کریم این دو دیدگاه را طرح می کنند و نتایج هر دو دیدگاه را اعلام می کند . 6. هر یک از این دو دیگاه دارای پیامدهایی در زندگی انسان است . 7. دنیای امروز ، با غفلت از جهان آخرت ، زیان سنگین اخلاقی و اجتماعی دیده است . 1. کسانی که مرگ را پایان زندگی می دانند در برابر موضوع مرگ دو واکنش نشان می دهند : - برخی نمی توانند خود را از اندیشه ی مرگ و نابودی پس از آن نجات دهند ؛ از همین رو اضطراب از فنا و نابودی همواره آنان را آزار می دهد و دمی آسوده نمی گذرد . - برخی نیز می کوشند درباره ی مرگ نیندیشند و نسبت بدان بی توجه و غافل باشند . آنان فکر می کنند که با غفلت از مرگ می توانند بر اضطرابی که ناشی از فکر نابودی است ، غلبه کنند .

سوره ی روم ، آیه ی 7و8 سوره ی یونس ، آیه ی 7و8

این آیات دیدگاه غیر الهی نسبت به مسئله ی مرگ را نقد می کند و پیام های زیر از آن مستفاد می شود: 1. منکرین آخرت نسبت به زندگی دنیا سطحی نگر هستند و ظاهر این زندگی را می بینند . 2. این گروه درباره نظام خلقت نمی اندیشند : جهان خلقت نظامی حق دارد که لازمه ی آن غایتمندی آن است . 3. این گروه ملاقات پروردگار را انکار می کنند . 4. رضایت دادن به زندگی دنیا و قناعت کردن به آن از ویژگی های این گروه است . 5. از نشانه های نظام حکیمانه و غایتمندی در جهان خلقت غفلت می کنند . 6. دیدگاه این گروه آثار گناه آلود دارد و سرنوشت زیانباری در جهان دیگر دارند . 2. پیامدهای دیدگاه غیر الهی نسبت به مسئله مرگ این است که : - قرار گرفتن زندگی در بن بست و بسته شدن دریچه های امید به روی انسان . - بی ارزش شدن زندگی - دچار شدن به یاس و ناامیدی ، از دست دادن شادابی و نشاط زندگی - کناره گیری از دیگران و دچار شدن به انواع بیماری های روحی . - قدم گذاشتن در راه هایی که سرگردانی بیش تر به دنبال دارد .

سوره ی کهف ، آیه ی 103 تا 105

3. دقت در این آیات سرنوشت کسانی که راه غفلت از مرگ را پیش گرفته اند چنین است که : - کوشش آنان در زندگی به جایی نمی رسد . - سرمایه ی زندگی را از دست می دهند . - فکر می کنند که بهترین عملکرد را دارند اما تلاششان بی نتیجه است . - اگر اعمال درستی هم داشته باشند به دلیل نوع زندگی که انتخاب کرده اند فایده نخواهد داشت . - اعمالشان در روز قیامت ارزشی ندارد و راهگشا نخواهد بود . 4. وان ادیان الهی مرگ را پایان بخش دفتر زندگی نمی دانند بلکه آن را غروبی می دانند که طلوعی درخشانتر در پیش دارد . مرگ ، نسبت به دنیا مرگ و نسبت به جهان دیگر تولد است . در نتیجه ، آدمی نابود نمی شود و از یک هستی به هستی بالاتری می رود . آنان مرگ را گذرگاهی به جاودانگی می دانند ؛ لذا نه تنها از اندیشیدن درباره ی مرگ نمی هراسند بلکه توجه به آن و حیات پس از آن را ضروری می دانند . 5. پیامبر اکرم (ص) درباره ی مرگ می فرماید : بای بقا خلق شده اید ، نه برای نابودی و فنا ، و با مرگ تنها از جهانی به جهان دیگر منتقل می شوید . 6. از دیدگاه پیامبر (ص) با هوش ترین مومنان کسانی هستند که : آنان که فراوان به یاد مرگ اند و بهتر از دیگران خود را برای آن آماده می کنند . 7. امیر مومنان علی (ع) درباره مرگ می فرماید : ای مردم ! آدمی در همان حال از مرگ می گریزد ، آن را ملاقات می کند . زندگی میدان از دست دادن جان ، و فرار از مرگ عین نزدیک شده به آن است . 8. از پیامدهای دیدگاه الهی نسبت به مرگ : - بیرون آمدن زندگی از بن بست و باز شدن پنجره ی امید و روشنایی به روی انسان و ایجاد شور و نشاط و انگیزه ی فعالیت و کار در زندگی . - نهراسیدن از مگر و آمادگی برای فداکاری در راه خدا . 9. خداپرستان حقیقی در دنیا زندگی می کنند ، زیبا هم زندگی می کنند اما به آن دل نمی سپرند ؛ از این رو ، مرگ را ناگوار نمی دانند . آنان معتقدند که مرگ برای کسانی ناگوار است که با کوله باری از گناه با آن مواجه شوند ، چنین کسانی از ملاقات مرگ دچار وحشت می شوند . 10. عدم ترس خداپرستان از مرگ به این معنا نیست که آنان آرزوی مرگ می کنند ، بلکه آنان از خداوند عمر طولانی می خواهند تا بتوانند در این جهان با تلاش در راه خدا و خدمت به انسان ها ، با اندوخته ای کامل تر خدارا ملاقات کنند و به درجات برتر بهشت نائل شدند . همین عامل سبب می شود که دفاع از حق و مظلوم و فداکاری در راه خدا آسان تر می شود و شجاعت به مرحله ی عالی آن برسد و آن گاه که حیات این دنیا چیزی جز ننگ و ذلت نباشد و فداکاری در راه خدا ضروری شود ، به استقبال شهادت می روند تا با شهادت خود راه آزادی انسان ها را هموار کنند .

اندیشه و تحقیق 1. چرا برخی از افراد با این که آخرت را قبول دارند و از لحاظ فکری آن را پذیرفته اند ، تلاش چندانی برای آن جهان نمی کنند و در زندگی و کارهای خود به گونه ای عمل می کنند که گویی آخرتی در پیش نیست ؟

برخی از افراد گرچه منکر آخرت نیستند ولی از آن غافل اند یعنی رفتار و کردارشان کم تر از ایمان قلبی و باور جدی به این اندیشه است . بسیاری از آنان چنان به زندگی دنیوی خود سرگرم اند که از حیات اخروی غافل مانده اند . اینان در حقیقت دارای ایمان قوی نیستند و صرفا به زبان یا حداکثر در اندیشه معاد را قبول دارند و قلبا بدان گرویده اند .

2. آیا توجه به آخرت لزوما بی توجهی به دنیا و عقب ماندگی را در پی دارد ؟

خیر . اعتقاد به آخرت نه تنها سبب عقب ماندگی نیست ، بلکه سبب تصحیح زندگی و پیش گرفتن اخلاق الهی در زندگی می شود .

3. با مطالعه و دقت در آیات 32 تا 37 سوره ی مومنون ، توضیح دهید این آیات بیان گر کدام تفکر درباره ی مرگ است ؟

این آیات بیان گر دیدگاه غیر الهی نسبت به مرگ است .

خود آزمایی : 1. انسان همواره با حادثه عظیمی به نام ............ روبروست .

ج ) مرگ

2.به فرموده امام حسین (ع) ، مرگ ............... است .

ج ) سعادت

3. درباره مرگ دو دیدگاه وجود دارد . دیدگاه غیر الهی را بنویسید .

ج ) صاحبان این دیدگاه چنین می اندیشند که مرگ پایان زندگی است . هر انسانی پس از مدتی زندگی در دنیا ، دفتر عمرش بسته می شود و حیات او پایان می یابد و رهسپار نیستی می شود .

4. پیامدهای دیدگاه غیر الهی نسبت به مسئله مرگ رت بنویسید ؟

ج) - قرار گرفتن زندگی در بن بست و بسته شدن دریچه های امید به روی انسان . - بی ارزش شدن زندگی - دچار شدن به یاس و ناامیدی ، از دست دادن شادابی و نشاط زندگی - کناره گیری از دیگران و دچار شدن به انواع بیماری های روحی - قدم گذاشتن در راه هایی که سرگردانی بیش تر به دنبال دارد .

5. چرا خدا پرستان واقعی مرگ را ناگوار نمی دانند ؟

ج ) خداپرستان حقیقی در دنیا زندگی می کنند ، زیبا هم زندگی می کنند اما به آن دل نمی سپرند ؛ از این رو ، مرگ را ناگوار نمی دانند . آنان معتقدند که مرگ برای کسانی ناگوار است که با کوله باری از گناه با آن مواجه شوند ، چنین کسانی از ملاقات مرگ دچار وحشت می شوند .

درس ششم : آینده ی روشن

هدف کلی : توانایی تبیین دلایل ضرورت معاد و امکان معاد جسمانی اصطلاحات علمی درس : ضرورت معاد امکان معاد استدلال در پرتو حکمت استدلال در پرتو عدل حکیم

مرور مفاهیم :

1. قرآن کریم حیات اخروی انسان را حتمی می داند و انسان ها را به اندیشه ی در آن دعوت می کند . 2. قرآن کریم زندگی دنیایی را عبث و بیهوده نمی داند و خداوند را از بیهوده کاری منزه می شمارد . 3. عقل آدمی می گوید که توجه به خبر انبیا درباره ی آخرت ، ضرورت است و هشدار آنان را باید جدی گرفت . 4. اقتضای حکمت الهی وجود جهان آخرت و بازگشت انسان به سوی خداست . 5. اقتضای عدل الهی وجود جهانی به نام آخرت است نا انسانها به آن چه استحقاقش را دارند ، برسند . 6. زنده شدن انسان ها پس از مگر با همه ی قوانین علمی سازگار است و امکان تحقق آن وجود دارد .

سوره نساء ، آیه ی 87 سوره مؤمنون ، آیه ی 115 و 116

1. برای قاعده عقلی « دفع خطر احتمالی لازم است » ، اگر سیم برقی را که بدون حفاظ است ، بر دیوار منزل خود مشاهده کنیم و یکی از اعضای خانه به ما خبر دهد که در آن برق جریان دارد ، از دست زدن به آن خودداری می کنیم . زیرا در این گونه موارد از یک قانون عقلی پیروی می کنیم که می گوید : « دفع خطر احتمالی لازم است . » 2. مهم ترین خبری که انبیا برای بشر آورده اند ، خبر از معاد و سرای آخرت است . همه ی آنان پس از ایمان به خدا ، ایمان به آخرت را مطرح کرده و آن را لازمه ی ایمان به خدا دانسته اند . قرآن کریم با چنان صراحت و قطعیتی از آخرت یاد می کند که جای هیچ شک و شبه ای را باقی نمی گذادر . در این کتاب الهی ، بعد از توحید و یکتا پرستی ، درباره ی هیچ موضوعی به اندازه ی معاد سخن نرفته است . 3. مهم ترین خبری که انبیا برای بشر آورده اند خبر از معاد و سرای آخرت است . همه ی آنان پس از ایمان به آخرت را مطرح کرده و آن را لازمه ی ایمان به خدا دانسته اند . 4. از دیدگاه انبیا لازمه ی ایمان به خدا ، ایمان به آخرت است . 5. بعد از توحید مهم ترین موضوعی که در قرآن کریم سخن رفته ، معاد است . 6. استدلالهایی که بر ضرورت معاد دلالت دارند : - راه حکمت الهی - راه عدل خداوندی 7. کار حکیمانه ، کاری است با هدف معقول و شایسته که نتایج صحیح و عاقلانه به دنبال دارد . 8.کسی که کارهایش حکیمانه است ف حکیم می گویند . 9. خدا حکیم است چرا که اگر موجودی را خلق می کند : - هدفی شایسته برایش قرار می دهد . - امکانات رسیدن به هدف را هم به او اعطا می کند . - اگر تمایلات و خواسته هایی در وجودش آفریده ، پاسخ مناسب آن را پیش بینی کرده است . 10. هر انسانی میل به جاودانگی دارد و در آرزوی حیاتی جاویدان است . این گرایش به اندازه ای در آدمی قوی و شدید است که عموم تلاش های او ، از قبیل خوردن ، دفاع از خود در برابر خطرها و آفات و کسب و کار را تحت تاثیر قرار می دهد . حال اگر زندگی انسان منحصر به همین دنیا باشد به معنی آن است که به این میل او پاسخ درستی داده نشده است . از آن جایی که هر میلی که در نهاد انسان است ، پاسخگویی در جهان خارج دارد نتیجه می گیریم که یک زندگی جاوید در جهان آفرینش وجود دارد . 11.« میل به کمالات بی نهایت » ضرورت معاد را ثابت می کند : - انسان طالب و خواستار همه ی کمالات و زیبایی ها ست ، این طالب در هیچ حدی محدود نمی شود و پایان نمی پذیرد . - دنیایی که در آن زندگی می کنیم به تنهایی جای مناسبی برای پاسخگویی به نیازهای انسان نیست و عمر محدود انسان نیز با این گرایش ها تناسب ندارد . - ممکن نیست که خداوند عشق به خود و حیات ابدی را در وجود کسی قرار دهد و سپس او را در حالی که هنوز به شدت مشتاق اوست و بدان نرسیده از هستی بیندازد .

* نتیجه :

اگر مرگ پایان زندگی انسان باشد ، عموم دستورات الهی و سفارش های عقل و فطرت بیهوده می شود و همه ی کمالات کسب شده از دست خواهد رفت . پس میل به کمالات بی نهایت ضرورت معاد را در پرتو حکمت الهی اثبات می کند .

* نکته :

1. هر انسانی دو ویژگی « گرایش به بقا » و « بی نهایت طلبی » را در خود می یابد . 2. خدای حکیم این دو گرایش را بی سبب درما قرار نمی دهد .

اندیشه و تحقیق : 1. میان حکمت خداوند و ضرورت معاد چه ارتباطی هست ؟

لازمه ی حکمت خدا این است که هیچ کاری از کارهای خدا بیهوده و عبث نباشد پس لازمه ی حکمت خدا این است که زندگی انسان را پایانی نباشد و آن چه در این جهان به دست می آورد با مرگ او از بین نرود .

2. میان عادل بودن خداوند و ضرورت معاد چه ارتباطی وجود دارد ؟

نظام حاکم بر این جهان اجازه نمی دهد که هر کس به طور کامل به نتیجه ی اعمال نیک یا بد خود برسد در این صورت اگر معاد نبود امکان اجرای عدالت میان مردمان وجود نداشت . پس عدل خدا ایجاب می کند که در پی این جهان عالمی دیگر وجود داشته باشد تا عدل و داد درباره ی همگان اجرا شود .

3. در آیات 45تا 48 واقعه ، 5 قیامت و 11 و 12 مطففین تامل کنید و ببینید و چه زمینه ها و انگیزه هایی سبب انکار معاد می شود .

لجاجت و اصرار بر گناهان از قبیل شرک و عناد – تکذیب بهشت و دوزخ به پیروی اغز هوای نفس – انکار قرآن ، ظلم و بدکار بودن .

خودآزمایی : 1. گرایش به بقا و جاودانگی ............ معاد را ثابت می کند .

ج ) ضرورت

2. حقیقت وجودی انسانی .............. است .

ج ) نفس و روح

3. برای قاعده عقلی « دفع خطر احتمالی لازم است » نمونه بیاورید ؟

ج ) اگر سیم برقی را که بدون حفاظ است ، بر دیوار منزل خود مشاهده کنیم و یکی از اعضای خانه به ما خبر دهد که در آن برق جریان دارد ، از دست زدن به آن خودداری می کنیم . زیرا در این گونه موارد از یک قانون عقلی پیروی می کنیم که می گوید : « دفع خطر احتمالی لازم است . »

4. « میل به کمالات بی نهایت » چگونه ضرورت معاد را ثابت می کند ؟

ج ) - انسان طالب و خواستار همه ی کمالات و زیبایی ها ست ، این طالب در هیچ حدی محدود نمی شود و پایان نمی پذیرد . - دنیایی که در آن زندگی می کنیم به تنهایی جای مناسبی برای پاسخگویی به نیازهای انسان نیست و عمر محدود انسان نیز با این گرایش ها تناسب ندارد . - ممکن نیست که خداوند عشق به خود و حیات ابدی را در وجود کسی قرار دهد و سپس او را در حالی که هنوز به شدت مشتاق اوست و بدان نرسیده از هستی بیندازد .

5. استدلالهایی که بر ضرورت معاد دلالت دارند را نام ببرید ؟

ج ) - راه حکمت الهی - راه عدل خداوندی

درس هفتم : منزلگاه بعد

هدف کلی : آشنایی با جهان برزخ و توانایی تبیین رابطه ی آن با دنیا و آخرت اصطلاحات علمی درس : برزخ توفی آثار ما تقدم آثار ماتاخر

مرور بر مفاهیم :

1. به فرموده ی قرآن کریم پس از مرگ و قبل از قیامت ، انسان وارد عالم برزخ می شود . 2. در دوره ی برزخ ، بدن مادی و دنیایی حیات خود را از دست می دهد . 3. در دوره ی برزخ ، روح فعالیت آگاهانه دارد . 4. پیشوایان معصوم ما را درباره ی سرنوشت مومنان و کافران در برزخ ، راهنمایی کرده اند. 5. بهره ای از بهشت و جهنم آخرت نیز در دوره ی برزخ نصیب مومنان و کافران می شود . 6. دردوره ی برزخ پرونده ی اعمال انسان ها باز است و آثار کارهایی که در دنیا انجام داده به او می رسد .

سوره ی مومنون ، آیه ی 99 و 100 سوره ی نساء ، آیه ی 97 سوره ی نحل ، آیه ی 32 سوره ی غافر ، آیه ی 45 و 46 سوره ی یس ، آیه ی 12

1. انسان ها در هنگام مرگ ، از آگاهی و توانایی ای برخوردار هستند که بتوانند با خداوند و ملائکه گفت و گو کنند و پاسخ شان را بشنوند . انسان پس از مرگ ، وارد عالمی به نام عالم برزخ می شود و تا قیامت در آن جا به سر می برد . 2. برزخ در لغت به معنای فاصله و حایل میان دو چیز است . 3. عالم برزخ عالمی است میان زندگی دنیایی و حیات اخروی که آدمیان پس از مرگ وارد آن می شوند و تا قیامت در آن جا می مانند . 4. ویژگی های عالم برزخ : - روه هم چنان به فعالیت های آگاهانه خود پس از مرگ ادامه می دهد . - در این عالم ، انسان با خداوند و فرشتگان گفتگو می کند و پاسخ شان را می شنود . - بخشی از پاداش و جزای مردم در عالم برزخ داده می شود . - ارتباط عالم برزخ با دنیا ، پس از مرگ نیز همچنان برقرار است . 5. پس از مرگ فعالیت های حیاتی بدن متوقف می شود ، اما فرشتگان روح انسان ها را « توفی » می کنند ، یعنی روح انسان را به طور تمام و کمال دریافت می کنند . بنابراین اگر چه بدن حیات خود را از دست می دهد ، اما روح همچنان فعالیت آگاهانه ی خویش را ادامه می دهد . 6. دریافت تمام و کمال چیزی را توفی می گویند . 7. روح در عالم برزخ به فعالیت آگاهانه ی خویش ادامه می دهد زیرا فرشتگان روح انسان توفی می کنند ، یعنی روح انسان را به طور تمام و کمال دریافت می کنند . 8. از ویژگی های عالم برزخ : - انسان با خداوند و فرشتگان گفتگو می کند و پاسخ شان را می شنود . - مجموعه ی اعمال خود در دنیا را می بیند و با آن ها گفتگو می کند . 9. بخشی از پاداش و جزای مردم در عالم برزخ داده می شود . مومنان در « بهشت برزخی » و کافران در « جهنم برزخی » که تجلی کوچکی از بهشت و جهنم آخرت است ، روزگار می گذرانند . 10. ارتباط عالم برزخ با دنیا ، پس از مرگ نیز همچنان برقرار است ، بدین معنا که پرونده ی اعمال انسان ها با مرگ بسته نمی شود و پیوسته بر آن افزوده می گردد . 11. آثار ماتقدم به اعمالی گفته می شود که آثار و نتایج آن ها : - محدود به دوران عمر انسان می باشند . - با مرگ شخص پرونده ی آن ها بسته می شود . 12. آثار ماتاخر به اعمالی گفته می شود که اثار و نتایج آن ها : - حتی بعد از مرگ از بین نمی رود . - مردمی که در دنیا هستند تحت تاثیر آثار خوب یا بد آن اعمال هستند . 13. رسول اکرم (ص) در جنگ بدر با کشتگان کفار حرف زدند : ای فلان ، ای فلان ، آن چه پروردگارمان به ما وعده داده بود ، حق یافتیم ؛ آیا شما نیز آن چه پروردگارتان وعده داده بود ، حق یافتید ؟ گفته شد : ای رسول خدا ، آیا ایشان را می خوانی در حالی که مردگان اند ؟ فرمود : قسم به کسی که جانم در دست اوست ، ایشان به این کلام از شما شنوا ترند ، و فقط بر پاسخ دادن توانا نیستند . 14. شخصی از امام کاظم (ع) درباره ی وضع مومنان پس از مرگ پرسید : آیا مومن به دیدار خانواده ی خویش می آید ؟ فرمود : آری . پرسید : برحسب مقدار فضیلت هایش . برخی از آنان هر روز و برخی هر دو روز و برخی هر سه روز . شخص سوال کننده می گوید در اثنای کلام حضرت دریافتم که می فرمود : کم ترین آنان هر جمعه . آن شخص می پرسد : این دیدار در چه ساعتی است ؟ امام فرمود : در هنگام ظهر یا اوقاتی دیگر ؛ پس خداوند فرشته ای را با او روانه می کند تا چیزهایی را به او نشان دهد که شاد شود و چیزهایی را که غمگینش می سازد ، از وی بپوشاند . 15. مطابق کلام امام صادق (ع) شش چیز است که مومن بعد از مرگ نیز از آن ها بهره مند می شود شش مورد است : - فرزند صالحی که برای او طلب مغفرت کند . - کتاب قرآن که از آن قرائت کند . - چاه آبی که حفر کرده ( و به مردم آب می دهد ) . - درختی که کاشته است . - آبی که برای خیرات جاری کرده است . - روش پسندیده ای بنا نهاده و دیگران پس از وی ، آن را ادامه می دهند .

خودآزمایی : 1. به فرموده امام صادق (ع) ارواح مومنان بهد صورت ............... در بهشت اند .

ج ) فضیلت هایشان

2. چه تفاوت هایی میان دنیا و برزخ وجود دارد ؟

ج ) 1- عالم برزخ جنبه ی مادی ندارد . 2- نظامی غیر از نظام این عالم برآن حاکم است . 3- عالم برزخ بسیاری از محدودیت های عالم ماده را ندارد و از گستردگی و عظمت وصف ناپذیری برخوردار است . 4- عالم برزخ نسبت به عالم ماده تشبیه شده است به عالم خارج نسبت به محیط داخل رحم .

3. چه چیزی است که از دنیا با انسان به برزخ می رود و از او جدا نمی گردد ؟ علت جدا نشدن آن چیست؟

ج ) عمل انسان . پرونده ی اعمال انسان در برزخ هم چنان باز است تا آثار مثبت یا نتایج منفی آن در حیات برزخی نصیب او گردد . در واقع انسان در برزخ در می یابد که عمل او از او جدانشدنی نیست . علت نیز آن است که عمل در واقع اصل وجود اوست ، چرا که انسان چیزی جز مجموعه ای از اعمالش نیست . پس علت جدا نشدن عمل از انسان ، آن است که انسان و عمل یک چیز و یک واقعیتند .

4. نماز خواندن و روزه گرفتن جز و آثار ................... محسوب می شود .

ج ) آثار ماتأخر

5. دوره ی برزخ دوره ی بی خبری است یا دوره ی هوشیاری و آگاهی ؟ از کدام حدیث برای جواب خود استفاده می کنید ؟

ج ) برزخ دوره ی هوشیاری و آگاهی است . انسان ها در این عالم از آگاهی و توانایی ای برخوردار هستند که بتوانند با خدا و ملائکه گفتگو کنند . علاوه بر آن می توانند اموری را درک و مشاهده کنند که قبلا توانایی آن را نداشتند . از حدیث پیامبر اکرم (ص) .

درس هشت : واقعه ی بزرگ

هدف کلی :آشنایی با مراحل وقوع قیلمت و چگونگی محاکمه ی الهی اصطلاحات علمی درس: نفخ صور تجسم عمل میزان نامه ی عمل

مرور مفاهیم:

1- قرآن کریم مراحل تکوینی قیامت را در سوره های مختلف بیان کرده است. 2- برپایی قیامت دو مرحله دارد،هر مرحله با یک نفخ صور آغاز می شود. 3- در مرحله اول بساط حیات روی زمین برچیده می شود . 4- در مرحله ی دوم همه ی انسانها زنده می شوند ،پرده ها کنار می رود و حقایق آشکار می گردد . 5- دادگاه الهی برپا می گردد و به حساب انسلنها رسیدگی می شود . 6- پیامبران و امامان شاهدان دادگاه الهی هستند . 7- نامه ی اعمال هر کس در اختیارش قرار می گیرد . 1- قیامت در دو مرحله اتفاق می افتد. 2- مرحله اول قیامت با پایان یافتن دنیا آغاز می شود . 3- از حوادث مرحله اول قیامت: الف) نفخ صور اول ب ) مدهوشی اهل آسمان و زمین ج ) تغییر در ساختار زمین و آسمان 4- اولین حادثه ،نفخ صور است . نفخ صور بانگ سهمگینی است که قرآن کریم از آن به ((صیحه )) نیز یاد کرده است . این صدای مهیب آسمانها و زمین را فرا می گیرد و آنچنان ناگهانی رخ می دهد که همه را غافلگیر می کند . 5- همه ی اهل آسمانها و زمین ،جز آنها که خداوند خواسته است ،مدهوش می شوند و بساط حیات انسان و سایر موجودات برچیده می شود . 6- از حوادث مرحله ی اول قیامت ، تحولی عظیم در آسمان ها و زمین رخ می دهد ، آنگونه که وضع گنونی تغییر می کند ، این تغییر چنان عمیق است که آسمان ها و زمین به آسمان ها و زمینی دیگر تبدیل می شوند تا مناسب احوال و شرایط قیامت گردند .

1. وقایعی که در مرحله ی دوم قیامت رخ می دهد به دلیل آن است که انسان ها آماده ی دریافت پاداش و کیفر شوند . 2. وقایع مرحله دوم قیامت : - نفخ صور دوم - زنده شدن همه ی انسان ها - نورانی شدن زمین - بر پا شدن دادگاه عدل الهی - حضور شاهدان و گواهان - دادن نامه ی اعمال - قضاوت بر معیار حق 3. منظور از نفخ صور دوم بانگ سهمناکی که در ابتدای مرحله دوم قیامت در عالم می پیچد و مقدمه ی حیات مجدد انسان ها فراهم می شود . 4. پس از نفخ صور دوم ، زنده شدن مهم ی انسان ها : با این نفخ صور ، همه ی مردگان دوباره زنده می شوند و از زمین بیرون می آیند و در پیشگاه خداوند حاضر می گردند . 5. با نوری از جانب پروردگار زمین روشت می شود تا : - سرگذشت انسان ها و حوادث تلخ و شیرین و کارهای نیک و بد آن ها را که دیده است ، آشکار کند. - پرده کنار رود و واقعیت حوادثی که بر زمین گذشته است ، روشن شود . 6. با آماده شدن صحنه ی قیامت ، رسیدگی به اعمال آغاز می شود . ابتدا کتابی قرار داده می شود که در آن کتاب ، همه ی اعمال انسان ها از کوچک و بزرگ ثبت است . مردم همه ی اعمال خود را در آن کتاب می یابند و گناهکاران می گویند این چه کتابی است که هیچ کار کوچک و بزرگی را از قلم نینداخته و همه را به حساب آورده است . 7. خصوصیات کتاب اعمال : - همه ی اعمال از کوچک و بزرگ ، در آن ثبت است . - مردم همه ی اعمال خود را در آن می یابند . 8. شاهدان و گواهان روز رستاخیز : - پیامبران و امامان - فرشتگان الهی - اعضای بدن انسان - اعضای بدن انسان 9. شاهد و ناظر همه ی پیامبران و امت ها ، رسول خدا (ص) است . 10. براساس آیات و روایات ، پیامبران و امامان شاهدان عدل الهی هستند ؛ همان گونه که در دنیا ناظرو شاهد بر اعمال انسان ها بوده اند . آنان همچنین معیار سنجش اعمال دیگر انسان ها می باشند و چون ظاهر و باطن اعمال انسان ها را در دنیا دیده اند و از هر خطایی مصون و محفوظ اند ، بهترین گواهان قیامت اند . رسول خدا نیز شاهد و ناظری بر همه ی پیامبران و امت هاست . 11. معیار سنجش اعمال انسان ها در قیامت پیامبران و امامان هستند . 12. بدکاران در روز قیامت دروغ می گویند و حتی سوگند دروغ یاد می کنند تا شاید خود را از مهلکه نجات دهند . در این حال ، خداوند بر دهان آن ها مهر خاموشی می زند و اعضا و جوارح آن ها به اذن خداوند شروع به سخن گفتن می کنند و علیه آن ها شهادت می دهند . 13. وزن کننده و سنچش گر اعمال انسان خدا است . 14. هر نفر تنهایی و فقط با عمل خود حاضر می شود و ترازوی عدل برای او برپا می گردد . 15. معیار و وسیله سنجش اعمال حق و عدل است . 16. اعمال پیامبران و امامان معیار و میزان سنجش اعمال سایرین محسوب می شود ، چون عین حق و حقیقت است .

اندیشه و تحقیق 1. آیات 51 و 52 سوره ی یس را مطالعه کنید و بگویید که نفخ صور ذکر شده در این آیات مربوط به مرحله ی اول است یا دوم ؟ همچنین ، کافران پس از خروج از قبرها چه می گویند ؟

و دمیده شده در صور پس آن گاه ایشان از قبرها به سوی پروردگارشان می شتابند گفتند وای بر ما که برانگیخت ما را از خوابگاه ما اینست آن چه وعده داده بود ما را خدای بخشنده و راست گفتند مرسلان ( یس ، 51و52) - نفخ صور ذکر شده در این آیات مربوط به مرحله ی دوم است . - کافران می گویند وای بر ما که ما را از خوابگاه مرگ برانگیخت این همان وعده ی خدای مهربان است و رسولان همه راست گفتند .

2. چه شرایطی در قضاوت در قیامت حاکم است که سبب می شود هیچ ظلمی اتفاق نیفتد ؟

- گناهکار نمی تواند چیزی را از خداوند مخفی کند . - خداوند به کسی ظلم نمی کند زیرا ظلم از صفات سلبیه و نقص است و خداوند از هرگونه نقصی مبراست .

3. با این که خداوند حاکم دادگاه است ، چه نیازی به شهادت شاهدان وجود دارد ؟

چون اعمال پیامبران و امامان عین حق و حقیقت است ، معیار و میزان برای سنجش اعمال سایرین محسوب می شود . پیامبران و امامان چون ظاهر و باطن اعمال انسان ها را در دنیا دیده اند و از هر خطایی مصون و محفوظ اند . بهترین گواهان روز قیامت اند . در واقع شهادت شاهدان برای اثبات چیزی برای قاضی دادگاه نیست بلکه برای خد شخص گناهکار است تا حقیقت وضع خود را دریابند .

خود آزمایی : 1. از دیدگاه امام صادق (ع) مبنای میزان ........................ است .

ج ) عدل

2. « تغییر در ساختار زمین و آسمان ها » از حوادث مرحله ی ................ قیامت است .

ج ) اول

3. وقایع مرحله دوم قیامت را نام ببرید ؟

ج )- زنده شدن همه ی انسان ها - نورانی شدن زمین - بر پا شدن دادگاه عدل الهی - حضور شاهدان و گواهان - دادن نامه ی اعمال - قضاوت بر معیار حق

4. منظور از نفخ صور دوم چیست ؟

ج ) منظور از نفخ صور دوم بانگ سهمناکی که در ابتدای مرحله دوم قیامت در عالم می پیچد و مقدمه ی حیات مجدد انسان ها فراهم می شود .

5. شاهد و ناظر همه ی پیامبران و امت ها چه کسی است ؟

ج ) رسول خدا ( ص )

درس نهم : فرجام کار

هدف کلی : آشنایی با سرنوشت و سرانجام انسان در منزل آخرت و احساس نیاز به کسب آمادگی در آن روز اصطلاحات علمی درس : کیفر و پاداش قرار دادی کیفر و پاداش طبیعی عینیت عمل و کیفر و پاداش

مرور بر مفاهیم :

1. پس از پایان محاکمه الهی ، دوزخیان به سوی جهنم رانده می شوند . 2. پس از پایان محاکمه ی الهی ، نیکوکاران و رستگاران را به بهشت می برند . 3. جهنمیان در جهنم به عذاب های مختلفی دچار می شوند . 4. عظمت عذاب های جهنم نشانی از عمق گناهان انسان است . 5. ما باید بکوشیم تا خود را از عذاب الهی حفظ کنیم . 6. بهشتیان در بهشت از نعمت های بی شماری بهره می برند . 7. برترین مقام بهشت ، مقام رضا و خرسندی است . 8. بالاترین درجه ی بهشت ، فردوس است . 9. بهشت و جهنم و نعمت های بهشتی و عذاب های جهنمی آثار و نتایج اعمال ما در دنیاست .

« سوره شریفه زمر ، آیه ی 71 تا 74»

1. پس از پایان محاکمه ، دوزخیان گروه گروه به سوی جهنم رانده می شوند . وقتی بدان جا می رسند ، درهای جهنم به روی آن ها باز می شود . جهنم هفت در دارد که راه های ورود گروه های مختلف جهنمی است . آن گاه کافران و مجرمان ، هر دسته ، در جایگاه مناسب خود افکنده می شوند ؛ جایگاهی بسیار تنگ . 2. از ویژگی های آتش جهنم : - آتش جهنم بسیار سخت و سوزاننده است . - افروختگی آتش ، آن چنان است که به دل ها سر می کشد و دل ها را می سوزاند . - هر بار که فرد می نشیند ، شراره ای بر آن می افزایند و آن را شعله ور تر می کنند . - سر چشمه ی آن از خود کافران و مجرمان و ستمکاران است . 3. سرچشمه ی آتش جهنم خود کافران و مجرمان و ستمکاران هستند . 4. مراد از هیزم دوزخ منظور از خود کافران و مجرمان و ستمکاران است و بت هایی که می پرستیدند . 5. ماموران عذاب ، ملائکه ای هستند که بسیار سخت گیر و شدیدالعمل اند و از انجام وظیفه ی خود سرپیچی نمی کنند . 6. پس از این که دوزخیان دچار عذاب شدند ، ناله ی حسرتشان برمی خیزد و می گویند : ای کاش ما خدا را فرمان می بردیم و پیامبر خدا را اطاعت می کردیم ، ای دریغ برما ، برآن چه درباره ی آن کوتاهی کردیم . آنان به خداوند می گویند : پروردگار ! شقاوت بر ما چیره شد و ما مردمی گمراه بودیم ، ما را از این جا بیرون بر که اگر بازگردیم عمل صالح انجام می دهیم . 7. پاسخ قطعهی خداوند به دوزخیان این است که آیا در دنیا به اندازه ی کافی به شما همر ندادیم که هرکس می خواست به راه آید . در جای دیگر هم به آن ها می گویند که اگر به دنیا باز گردید همان شیوه ی قبل را پیش می گیرید . 8. اهل جهنم گاهی دیگران مقصر می شمارند و می گویند : بزرگانما و شیطان سبب گمراهی ما شدند . شیطان می گوید خدا به شما وعده ی راست داد و من به شما وعده دروغ دادم ، اما من بر شما تسلطی نداشتم ؛ جز این که شما را فراخواندم و شما نیز این دعوت را پذیرفتید . مرا ملامت نکنید ، خود را ملامت کنید . 9. نیکوکاران راحل زیر را طی می کنند تا به بهشت برسند : - چون بهشتیان سر رسند ، درهای آن را به روی خود گشوده می بینند . - بهشت هشت در دارد که بهشتیان از آن درها وارد می شوند . - نگهبانان بهشت به آنان سلام می کنند و خوشامد می گویند . - رستگاران حمد و سپاس خدا را می گزارند . - هر یک متناسب با اعمالشان در درجه ای از بهشت قرار می گیرند . 10. بهشت هشت در دارد که بهشتیان از آن درها وارد می شوند : - یک در مخصوص پیامبران و صدیقان است . - یک در مخصوص شهیدان و صالحان است . - درهای دیگر برای گروه های دیگر است . 11. رستگاران ، حمد و سپاس خدا را می گزارند و می گویند خدای را سپاس که به وعده ی خود وفا کرد و ما وارث بهشت شویم و هر جای آن که بخواهیم ساکن می شویم . 12. از پیامبر اکرم (ص) است که بالاترین درجه ی بهشت فردوس است و اگر چیزی از خدا می خواهید فردوس را طلب کنید . 13. برخی از نعمت های بهشتی : - رنج و بدی به بهشتیان نمی رسد . - هر چه دل و دیده شان بخواهد ، آماده می شود . - در بهشت هیچ آلودگی و ناپاکی وجود ندارد . - گفتارشان سلام و درود است و کسی سخن لغو و گناه آلود نمی شنود . - پیوسته با خدا هم صحبت اند و به « سبحانک اللهم » مترنم اند . - بهشت برای آنان سرای سلامتی ( دارالسلام ) است . - نعمت های دائمی آن هیچ گاه خستگی و سستی و ملامت نمی آورد . - در آن جا انسان همیشه تازه و شاداب و سرحال است و همواره احساس طراوت و تازگی می کند . - زنان و مردان بهشتی در زیباترین و جوان ترین وجه در بهشت زندگی می کنند . - همسران به یک دیگر عاشق و مایل هستند . 14. بالاترین مرتبه ی نعمت های بهشت لقاء و دیدار خداوند است . 15. زنان و مردان بهشتی در زیبانرین و جوان ترین وجه در بهشت زندگی می کنند . همسران به یک دیگر مایل و عاشق هستند ، ازدواج آنان سرشار از عشق ، لذت و سرور است و این سرور هیچ گاه تبدیل به ناخوشی و دلزدگی نمی شوند . 16. همسران بهشتی نیکو سیرت و زیبا رو ، جوان و شاداب ، پاک و طاهر ، شادکام و مسرور ، خوش و خرم ، بدون غصه و خشم و پیوسته عاشق و خرسند خود هستند . 17. انواع رابطه های میان عمل و پاداش و کیفر : - پاداش و کیفر بر اساس مجموعه ای از قرار دادها - پاداش و کیفری که محصول طبیعی خود عمل است . - پاداش و کیفر اخروی 18. گاهی پاداش و کیفر براساس مجموعه ای از قرار دادها تعیین می شود . رابطه ی میان کارها و پاداش ها و کیفرها یک رابطه ی قرار دادی است و انسان ها می توانند با وضع قوانین این رابطه ها را تغییر دهند ؛ برای مثال ، اگر کیفر جرمی زندان است ، آن را به پرداخت جریمه ی نقدی تبدیل کنند . آن چه در این جا اهمیت دارد ، تناسب میان جرم و کیفر است تا عدالت برقرار گردد . 19. هر عملی دو جنبه دارد . یک جنبه ی مادی و ظاهری و یک جنبه ی باطنی و غیبی . - جنبه ی مادی و ظاهری بعد از عمل از بین می رود . - جنبه ی باطنی و غیبی هرگز از بین نمی رود و در نفس روح باقی می ماند . 20. در عرصه ی قیامت ، تصویر اعمال انسان یا گزارشی از عمل انسان نمایش داده نمی شود بلکه خود عمل نمایان می شود و هرکس عین عمل خود را می بیند . 21. فرشتگانی که نامه ی اعمال انسان را تنظیم می کنند ، حقیقت اعمال را ثبت و نگهداری می کنند ؛ نه این که گزارشی بنویسند و آن گزارش را در قیامت نشان دهند . پس نامه ی عمل گزارش اعمال نیست ، بلکه شامل خود اعمال است و به همین جهت هرگز از انسان جدا نمی شود . 22. نامه ی عمل گزارش اعمال نیست ، بلکه شامل خود اعمال است و به همین جهت هرگز از انسان جدا نمی شود . 23. به فرموده ی امام صادق (ع) : عمل در دوره ی برزخ به صورت یک شخص بر انسان ظاهر می شود و انسان بدان آگاه می گردد . 24. آیه ی شریفه ی « فذوقوا ما کنتم تکفرون » به این معنا است که : بچشید آن چه را می اندوختید .

اندیشه و تحقیق 1. آیا در مجازات آخرت که مجازات از نوع سوم است ، ظلم امکان پذیر و قابل تصور است ؟ چرا ؟

خیر – زیرا هر کاری که انسان در این جهان انجام می دهد و هر قدمی که بر می دارد آخرت زشت یا زیبای خود را می سازد و آن چه را با دست خود ساخته است دریافت خواهد کرد . یعنی پاداش های بهشتی و عذاب های دوزخ ساخته ی اعمال ماست .

2. چه تفاوت هایی میان ویژگی های آخرت با دنیا و برزخ وجود دارد ؟ آن تفاوت ها را در جدولی مانند جدول زیر تنظیم کنید .

1- دنیای ما جهان پست و عالم آخرت جهان برتر است . 2- در این جهان حیات و مرگ در هم آمیخته و یکی در کنار دیگری است اما آن جهان یک پارچه حیات است . 3- در این جهان آن چه ما انجام می دهیم از دید دیگران نهان است اما آخرت محل برملا شدن اسرار نهانی است . 4- دنیای ما دنیای فرسودگی و تباهی و فناست و آخرت جهان بقا و ثبات است . 5- در جهان آخرت از نظام همکاری و تعاون موجود در این عالم خبری نیست . 6- در جهان آخرت قدرت درک و احساس در انسان بسیار شدید تر است . 7- دنیا سرای اختیار و عمل است اما در جهان آخرت موسم اختیار به یر رسیده و هنگام عمل به سررسیده است . و ...

3. رسول خدا (ص) فرمد : « الدنیا مزرعه الاخره » یک کشاورز ماهر برای این که زراعت پر محصولی داشته باشد ، پنج شرط را رعایت می کند :

1- زمین مناسب انتخاب می کند . 2- بذر سالم تهیه می کند . 3- زمین را به موقع آبیاری می کند و از کودهای مناسب استفاده می کند . 4- زمین را از خس و خاشاک و علف های هرز پاک می کند . 5- مواظب است که آفات و حیوانات به کشت او ضرر نرسانند . اگر « دل » بهترین و مناسب ترین زمین برای کشت محصول آخرت است ، چهار شرط دیگر کدام اند ؟ 1. ایمان 2. عمل صالح 3. توبه 4. مراقبت و محاسبه ی نفس

خودآزمایی : 1. جهنم .................... و بهشت .................. درب دارد .

ج ) هفت – هشت

2. نامه ی عملی که انسان با خود به قیامت می برد ..................... است .

ج ) صورت حقیقی اعمال

3. هر عملی چند جنبه دارد ؟ نام ببرید و هر یک را توضیح دهید .

ج ) هر عملی دو جنبه دارد . یک جنبه ی مادی و ظاهری و یک جنبه ی باطنی و غیبی . - جنبه ی مادی و ظاهری بعد از عمل از بین می رود . - جنبه ی باطنی و غیبی هرگز از بین نمی رود و در نفس روح باقی می ماند .

4. تصویر اعمال انسان در عرصه ی قیامت چگونه است ؟

ج ) در عرصه ی قیامت ، تصویر اعمال انسان یا گزارشی از عمل انسان نمایش داده نمی شود بلکه خود عمل نمایان می شود و هرکس عین عمل خود را می بیند .

5. انواع رابطه های میان عمل و پاداش و کیفر را نام ببرید .

ج ) - پاداش و کیفر بر اساس مجموعه ای از قرار دادها. - پاداش و کیفری که محصول طبیعی خود عمل است . - پاداش و کیفر اخروی   درس دهم : اعتماد براو هدف کلی : توجه به نقش توکل و اعتماد به خدا در تقویت عهد ها و پیمان ها و تسریع در حرکت به سوی خدا اصطلاحات علمی درس : توکل ریسک کردن و خطر کردن   مرور بر مفاهیم : 1. پس از تفکر درباره معاد لازم است با خدا تجدید پیمان کنیم . 2. توکل به خدا از مهم ترین عوامل تقویت کننده ی عزم است . 3. توکل به تعقل و مشورت کمک می کند . 4. هر چه تصمیم های انسان بزرگ تر باشد به تکل بیش تر نیاز پیدا می کند . 5. توکل نشانه ی شجاعد است و با تهور متفاوت است . 6. پیامبران بزرگ الهی با توکل بر خدا مبارزه ی خود را پیش برده اند . 7. ملاک توکل به خدا عبارت است از : - توانایی خداوند در برآوردن حاجات - دانایی خداوند به عوامل سعادت ما - قدرت مطلق خدا برای اجرای هر کاری     « سوره شریفه آل عمران ، آیه ی 159 » 1. مهم ترین عامل تقویت کننده ی عزم : توکل بر خدا و اعتماد به او است . 2. اعتماد برخدا و واگذار کردن نتیجه ی کارها ببه خدا را تکل می گویند . 3. انسان به خداوند توکل می کند زیرا تکیه گاهی مطمئن برای خود قرار می دهد و امورش را به او واگذار می کند . 4. توکل رابطه ی مستقیمی با معرفت خدا و ایمان به او دارد . هرچه درجه ی ایمان بالاتر باشد ، اعتماد و توکل انسان بر خدا نیز افزایش می یابد . 5. توکل بر خدا از مهم ترین عوامل تقویت کننده ی عزم است . 6. انسان متوکل خود را به کسی وابسته می یابد که از هر کس نسبت به او مهربانتر ، دلسوزتر و در انجام کارها تواناتر است . تکیه و اعتماد برخدا به انسان آرامش می دهد و به آینده امیدوار می کند . زیرا می داند که اگر نتیجه را به خدا واگذار کند ، هر نتیجه ای که به دست آید ، به مصلحت اوست ، گرچه خود بدان مصلحت آگاه نباشد . 7. اگر انسان بر خداوند توکل نداشته باشد ، در برخورد با مشکلات ، درونی آکنده از اضطراب ، نگرانی و دلهره خواهد داشت ؛ زیرا از پشتیبان مطمئن و راستین غافل گردیده است و به تکیه گاه های دروغین و لرزان اعتماد دارد . 8. دوران تصمیم های بزرگ دوران نوجوانی و جوانی است . 9. نوجوانی و جوانی دوران تصمیم های بزرگ است . هر چه عمر می گذرد و قوای انسان به سستی می گراید ، توان تصمیم های بزرگ نیز کاهش می یابد ، خواه ش های نفسانی در وجود وی ریشه می دواند و چون زنجیری بر دست ها و پاها بسته می شود و توان پرواز و حرکت را از انسان می گیرد . اما جوان و نوجوان معمولا آزاد از تمنیات و وابستگی ها است . شجاعت و روحی بالایی دارد و دست و پای اندیشه اش به رشته های دنیایی بسته نشده است ؛ مانند برخی از بزرگسالات نیست که به ثروت یا مقام دل بسته یا در حسادت نسبت به دوستش بسوزد یا در فکر تجملات زندگی باشد . بنابراین به میزانی که تصمیم بزرگ تر باشد ، نیاز شدیدتری به توکل بر خدا وجود دارد . 10. عکس العمل پیامبران الهی در برابر سر سختی قومشان توکل بر خدا بود و استوار و پایدار مسئولیت خود را ادامه می دادند . 11. توکل امری قلبی و درونی است و در این صورت است که موثر واقع می شود . 12. اگر توکل همراه با معرفت و اخلاص باشد ، خداوند کارهای ما را به بهترین وجه چاره خواهد کرد و آن چیزی را که حقیقتا به نفع ماست پیش خواهد آورد . خداوند آینده هایی را می بیند که ما نمی بینیم و به مصلحت هایی توجه دارد که ما درک نمی کنیم . چیزهایی را ما به نفع خود می پنداریم در حالی که به ضرر ماست ، یا اموری را به ضرر خود می دانیم در حالی که به نفع خود ماست . بنابراین شایسته است که با اخلاص بر خدا اعتماد کنیم و بدانیم که هیچ قدرتی در جهان مانع چاره سازی خدا نیست . 13. توکل کننده ای که اهر معرفت باشد ، می داند که انسان باید در راستای داهیابی به نیازها و خواسته هایش ، از ابزار ئ اسباب بهره جوید . زیرا این ابزار و اسباب بنابر حکمت الهی قرار داده شده و بی توجهی به آن ها ، بی توجهی به حکمت و علم الهی است .     اندیشه و تحقیق 1. چه رابطه ای میان « عزم » و « توکل » وجود دارد ؟ توکل بر خدا از مهم ترین عوامل تقویت کننده ی عزم است .     2. آیا توکل ، سبب تنبلی توکل کننده می شود یا تحرک ؟ چرا ؟ از آیه ی 159 آل عمران کمک بگیرید . تحرک ، زیرا توصیه شده است که انسان پس از گرفتن تصمیم با توکل به خدا آن کار را انجام دهد . چرا که خدا آنان که بر او اعتماد می کنند دوست دارد و یاری می کند .     3. شرایط توکل حقیقی کدام اند ؟ شرایط توکل حقیقی آن است که انسان وظیفه ی خود را به خوبی انجام می دهد ، فکر و اندیشه ی خود را به کار گیرد ، با دیگران مشورت کند ، بهترین راه ممکن را انتخاب کند و با عزم و اراده ی محکم برای رسیدن به مقصود تلاش کند .     خود آزمایی : 1. ....................... از مهم ترین عوامل تقویت کننده ی عزم است . ج ) توکل     2. توکل کننده ای که اهل ....................... باشد ، می داند که انسان باید برای رسیدن به نیاز هایش ، از ابزار و اسباب بهره جوید . ج ) معرفت     3. دوران تصمیم هایی بزرگ کدام است ؟ ج ) دوران تصمیم های بزرگ دوران نوجوانی و جوانی است .     4. بین تصمیم های بزرگ و توکل های بزرگ تر چه رابطه ای وجود دارد ؟ توضیح دهید . ج ) نوجوانی و جوانی دوران تصمیم های بزرگ است . هر چه عمر می گذرد و قوای انسان به سستی می گراید ، توان تصمیم های بزرگ نیز کاهش می یابد ، خواهش های نفسانی در وجود وی ریشه می دواند و چون زنجیری بر دست ها و پاها بسته می شود و توان پرواز و حرکت را از انسان می گیرد . اما جوان و نوجوان معمولا آزاد از تمنیات و وابستگی ها است . شجاعت و روحی بالایی دارد و دست و پای اندیشه اش به رشته های دنیایی بسته نشده است ؛ مانند برخی از بزرگسالان نیست که به ثروت یا مقام دل بسته یا در حسادت نسبت به دوستش بسوزد یا در فکر تجملات زندگی باشد . بنابراین به میزانی که تصمیم بزرگ تر باشد ، نیاز شدیدتری به توکل بر خدا وجود دارد .     5. ملاک های توکل به خدا را نام ببرید ؟ ج ) ملاک توکل به خدا عبارت است از : - توانایی خداوند در برآوردن حاجات - دانایی خداوند به عوامل سعادت ما - قدرت مطلق خدا برای اجرای هر کاری   درس یازدهم : دوستی با حق هدف کلی : شناخت آثار محبت داشتن به خدا و تلاش برای تقویت رابطه ی محبت آمیز با او ، دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خدا اصطلاحات علمی درس : تولی تبری کائنات   مرور بر مفاهیم : 1. آفرینش با رحمت و محبت آغاز شده است . 2. اساس و پایه ی دینداری محبت و عشق به خداست . 3. محبت و دوستی انسان را به پویایی و تحرک می رساند . 4. محبت به خداوند ، محبت به دوستان خدا را در پی دارد . 5. محبت به خداوند سبب پیروی و اطاعت از او می شود . 6. محبت به خداوند یبب بیزاری و تنفر از دشمنان خدا می شود . 7. دینداری بر دو پایه ی تولی و تبری استوار است . 8. مبارزه با دشمنان خدا از آثار محبت به خدا است .   1. خدای رحمان موجودات را آفرید و رحمتش را در همه جا گستراند و فرمود : « و رحمتی وسعت کل شی - رحمتم هر چیزی را فراگرفته است » با همین اسم « رحمان » آدمیان را آفرید و خدمت به آنان را خدمت به خود برشمرد . گروهی به خدا دل سپردند و راه اطاعت پیمودند و برخی محبت و رحمتش را از یاد بردند و راه سرپیچی پیش گرفتند . خداوند درهای بازگشت را به رویشان گشود ، ابتدا خود به سویشان رفت ، یاد خود را در دلشان انداخت تا شاید دوباره به سویش رو کنند . بدین گونه اسم « غفار » خود را به نمایش گذاشت . 2. سرچشمه ی بسیاری از کار های انسان محبت و دوستی است . 3. محبت و دوستی سرچشمه ی بسیاری از تصمیم ها و کارهای انسان است . فعالیت هایی که آدمی در طول زندگی انجام میدهد ، ریشه در دل بستگی ها و محبت های او دارد و همین محبت هاست که به زندگی آدم ها جهت می بخشد . هر قدر این محبت شدید تر و عاشقانه تر باشد ، تاثیر آن در زندگی عمیق تر و گسترده تر است . 4. آن کس که به خدا ایمان دارد و او را صاحب همه ی زیبایی ها می بیند ، محبت به او را در قلب خود حس می کند و به میزانی که ایمانش اوج می گیرد ، محبتش فزون تر و عمیق تر می شود و عشق گرم و جوشانی وجودش را فرا می گیرد . در این مرحله است که در قلب حود ، احساس حیات دوباره ای می کند ، دل از مردگی بیرون می آید و شور و شوقی فرح بخش وجودش را فرا می گیرد . 5. قرآن کریم اساس و پایه ی دین داری را محبت خداوند قرار می دهد . 6. آثار محبت به خدا : - دوستی با دوستان خدا - پیروی از خداوند - محبت به راهی که ما را به خدا می رساند . - بیزاری و تنفر از باطل و دشمنان خدا - مبارزه با دشمنان خدا 7. وقتی محبت خداوند در دلی خانه کرد ، آن دل محبت همه یکسانی را که رنگ و نشانی از او دارند ، در خود می یابد و به مقداری که این رنگ و نشان بیش تر و قوی تر باشد ، علاقه و محبت نیز فزون تر می شود . در منظومه ی عاشقان و دوستان الهی که برگرد کعبه ی وجود او حلقه زده اند ، نزدیک ترین آن ها ، رسول خدا(ص) و اهل بیت ایشان (ع) هستند که مظهر تمام و کمال حق و جلوه ی زیبایی های اویند . هرکس این خانواده را بشناسد ، عشق به آنان را در خود می یابد . هر محبی به خاطر زیبایی هایی که در محبوب می بیند ، او را دوست می دارد و اگر آن زیبایی ها قابل کسب باشند ، تلاش می کند خود نیز به آن زیبایی ها دست یابد . به همین جهت ، خداوند به پیامبر دستور می دهد مزد و پاداش مجاهدت های خود را دوستی و مهرورزی با خانواده اش اعلام کند و بگوید که این دوستی به سوی شماست و رستگاری شما را به دنبال دارد . 8. اگر انسان از صمیم دل کسی را دوست داشته باشد ولی از فرمانش سرپیچی کند نشانه ی عدم صداقت در دوستی او است . 9. کسی که به دوستی با خدا دل بسته و او را محبوب زندگی خود قرار داده است ، راه رسیدن به او را هم دوست دارد . اعمالی که انسان را به خدا می رساند ، همان برنامه هایی است که به نام « دین » در اختیار ما قرار داده شده است . پس دوستدار خدا ، دوستدار دین او و راه رسیده به اوست . 10. دینداری پس از دوستی با خدا ، تنفر از ضد خدا به دنبال دارد . 11. دینداری بر دو پایه استوار است : - تولی ( دوستی با خدا ) – تبری ( بیزاری از باطل ) 12. عاشقان خدا پرچم دار مبارزه با زشتی ها ، ستم و ستمگران =بوده اند . همه ی پیامبران ، از حضرت نوح (ع) و حضرت ابراهیم (ع) تا پیامبر اسلام (ص) زندگی خود را در مبارزه ی با ستم و پلیدی گذراندند و پرچم مبارزه را از نسلی به نسل بعد منتقل کردند . نمی شود کسی دوستدار فضیلت ها باشد اما از عدل و حق و مساوات لذت نبرد ، در جهان زشتی و نامردمی و ستم ببیند و بتواند قرار و آرام بگیرد .     اندیشه و تحقیق : 1. پیام های اصلی این درس را در چند بند تنظیم کنید و به ترتیب بنویسید . 1) اساس و پایه ی دین داری محبت خداوند است . 2) آثار محبت به خدا عبارتند از : - دوستی و محبت با دوستان خدا - پیروی از خداوند - محبت به راهی که ما را به خدا می رساند . - بیزاری و تنفر از دشمنان حق - مبارزه با باطل و باطل اندیشان 3) اعمالی که انسان را به خدا می رساند همان دین است . 4) دینداری بر دو پایه استوار است : تولی و تبری 5) تبری : بیزاری از باطل و ...     2. چگونه می توان دریافت که در دوستی با خدا و دشمنی با بدی ها صادق هستیم ؟ دوستی با خداوند آثار و تجلیاتی دار که اگر این آثار و تجلیات موجود باشد ، شخص می تواند دریابد که در دوستی با خدا صادق است .     خودآزمایی : 1. دینداری بر پایه ی ....................... استوار است . ج ) تولی و تبری     2. آفرینش با ..................... آغاز شده است . ج ) رحمت و محبت     3. تاثیر محبت و عشق را در رفتار انسان توضیح دهید ؟ ج ) محبت و دوستی سرچشمه ی بسیاری از تصمیم ها و کارهای انسان است . فعالیت هایی که آدمی در طول زندگی انجام میدهد ، ریشه در دل بستگی ها و محبت های او دارد و همین محبت هاست که به زندگی آدم ها جهت می بخشد . هر قدر این محبت شدید تر و عاشقانه تر باشد ، تاثیر آن در زندگی عمیق تر و گسترده تر است .     4. آثار محبت به خدا را نام ببرید ؟ ج ) - دوستی با دوستان خدا - پیروی از خداوند - محبت به راهی که ما را به خدا می رساند . - بیزاری و تنفر از باطل و دشمنان خدا. - مبارزه با دشمنان خدا.     5.چه رابطه ای میان محبت خداوند و مبارزه با دشمنان خدا وجود دارد ؟ ج ) عاشقان خدا پرچم دار مبارزه با زشتی ها ، ستم و ستمگران بوده اند . همه ی پیامبران ، از حضرت نوح (ع) و حضرت ابراهیم (ع) تا پیامبر اسلام (ص) زندگی خود را در مبارزه ی با ستم و پلیدی گذراندند و پرچم مبارزه را از نسلی به نسل بعد منتقل کردند . نمی شود کسی دوستدار فضیلت ها باشد اما از عدل و حق و مساوات لذت نبرد ، در جهان زشتی و نامردمی و ستم ببیند و بتواند قرار و آرام بگیرد .