پاسخ مراجع تقلید درباره طواف در سازه‌های جدید مسجدالحرام

جمهوری اسلامی -  حضرات آیات مراجع عظام تقلید، دیدگاه فقهی خود را درباره‌ انجام طواف زائران در سازه‌های جدید اطراف کعبه اعلام کردند.
طرح توسعه‌ مسجدالحرام با اضافه شدن سازه‌های جدید، نمای قدیمی این مسجد و شرایط طواف کردن را برای زایران تغییر داده است، بعثه‌ مقام معظم رهبری با توجه به ایجاد این سازه‌های جدید در مسجدالحرام، از مراجع تقلید درباره صحت انجام طواف در این بخش اضافه شده، استفتاء کرده است.
از جمله تغییراتی که در مسجدالحرام روی داده است و بر مناسک حج برخی افراد نیز تاثیر دارد، ایجاد سازه‌ای جدید برای طواف افراد ویلچری است. در سال‌های گذشته افراد معذور که با ویلچر طواف می‌کردند، معمولا باید به طبقه‌ دوم مسجدالحرام می‌رفتند؛ ولی امسال سازه‌ای جدید در حیاط مسجدالحرام برای این گروه درست شده است که دارای دو طبقه است. طبقه نخست آن که ارتفاعی حدود سه تا چهار متر دارد و به فتوای همه فقها، طواف در آن صحیح است؛ اما طبقه دوم که ارتفاعی 13 متری دارد، به گفته برخی مراجع، طواف در آن، برای معذور کافی است، برخی مراجع نیز در این‌باره احتیاط کردند و گفتند: معذور در طبقه دوم طواف کند و نایبی بگیرد که از طرف ایشان در صحن طواف کند.

متن استفتاء

با توجه به اینکه عملیات تخریب قسمتی از مسجدالحرام و توسعه مطاف در حال انجام است و حدود 3 سال می‌کشد، برای انجام طواف در اطراف کعبه، سازه‌ای موقت در دو طبقه احداث شده است که طبقه اول آن با ارتفاعی در حدود نیمه ارتفاع دیوار کعبه و طبقه دوم آن بیش از 13 متر (هم‌سطح بام کعبه یا کمی بالاتر از آن) است که برای استفاده در موسم حج امسال و دو سال آینده در نظر گرفته شده و نماز طواف این افراد نیز پشت مقام در طبقات احداثی جدید خوانده می‌شود. به نظر حضرتعالی طواف و نماز طواف افراد سالم و ناتوان بر روی سازه‌ یاد شده، چه حکمی دارد؟

جوابیه مراجع عظام تقلید

مقام معظم رهبری آیت‌الله خامنه‌ای: در فرض سوال، طواف در طبقه اول صحیح است؛ ولی در طبقه دوم محل اشکال است و برای افراد ناتوان که ناچار از طواف در طبقه دوم هستند، احتیاط این است که علاوه‌ بر آن نایب نیز بگیرند.
 
آیت‌الله صافی گلپایگانی: به طور کلی چنانچه طواف در سازه جدید، همسطح یا بالاتر از دیوار کعبه معظمه باشد، طواف صحیح نیست و نایب باید از طرف معذور در طبقه همکف مسجد طواف را انجام دهد و نماز هم در طبقه همکف پشت مقام خوانده شود.

آیت‌الله سیستانی: اگر سازه جدید از دیوار بام کعبه معظمه کوتاه‌تر است، هر چند از سطح بام کوتاه‌تر نیست، طواف بر آن جایز است و در مورد نماز طواف به تفصیل یاد شده در رساله مناسک عمل شود
.
آیت‌الله موسوی اردبیلی: طواف افراد حتی افراد سالم بر سازه طبقه اول و دوم به شرط اتصال به مطوفین در صحن مسجدالحرام در تمام دوره‌ها صحیح است؛ ولی نماز طواف را احتیاطا باید در صحن مسجد، پشت مقام به‌جا آورند.

آیت‌الله سبحانی: الف؛ اگر جایگاه جدید بر پایین‌تر از سقف کعبه قرار گیرد، مسلما طواف مجزی خواهد بود و در این قسمت فرقی میان معذور و غیر معذور نیست. ب؛ جایگاه جدید بالاتر از سقف کعبه؛ اما پایین‌تر از دیوار پشت بام کعبه باشد، در این صورت کسانی که معذورند و امکان طواف در کف مسجد یا طبقه دوم ندارند، برای آن‌ها مجزی است، بلکه می‌توان گفت برای مطلق زایران حتی افراد مختار نیز کافی است، زیرا عرفا می‌گویند؛ طاف بالبیت.
ج؛ جایگاهی که در فضای بالاتر از پشت بام کعبه باشد، مسلما برای مختار کافی نیست؛ ولی کسانی که نمی‌توانند از سه راه پیشین بهره بگیرند، طبق قاعده میسور (اصول فقه) کافی خواهد بود.

آیت‌الله شبیری زنجانی: در فرضی که محدوده شرط نباشد در مناسک م1415 توضیح آن آمده طواف از سازه فلزی چه طبقه اول و چه طبقه دوم حتی برای غیر معذورین صحیح و مجزی است. نماز طواف در طبقه اول سازه به شرط آنکه در همان سازه پشت مقام بخواند کافی است؛ اما نماز طواف در طبقه دوم سازه کافی نیست و در صورت ناتوانی نایب بگیرد.

آیت‌الله جوادی آملی: طواف و نماز طواف افراد توانا و ناتوان بر روی سازه یاد شده صحیح است، هر چند سطح زمین افضل است.

آیت‌الله وحید خراسانی: به سه شرط طواف از سازه فلزی (چه طبقه اول و چه طبقه دوم) صحیخ است: 1. سازه در محدوده مسجد قدیم باشد. 2. بنابر احتیاط حائلی نباشد. 3. ارتفاع سازه از دیوار کعبه پایین‌تر باشد و در غیر این صورت، نایب بگیرد و به احتیاط واجب خودش در طبقه طواف کند.

آیت‌الله یوسف صانعی: ظاهرا طواف در طبقه فوقانی مسجد الحرام(ولوبالاتر ازمحل جدید الاحداث در مورد سوال) که طواف فضا و هوای متعلق به بیت باشد،مانند طواف در طبقه پایینی و صحن مسجد الحرم مجزی و صحیح می‌باشد.چون اسامی و نامهایی همانند مسجد و بیت و مدرسه و رباط، اسامی و اعلامی برای مجموعه از ساختمان و فضا و هوای متعلق به آنها است و محکوم به احکام آنها می‌باشند.بناء علی هذا، فضای محاذی با بیت‌الله الحرام و البیت العتیق همانند دیوارها و جدارها و ارکان آن، جزء بیت‌الله است وهمان‌طور که طواف به دور آنها طواف بیت‌الله است، پس طواف فضای متعلق به بیت‌الله در بالا هم طواف بیت‌الله و مجزی است، و ادعای اینکه بیت‌الله و یا غیر آن از اسامی و اعلام همانندش مثل مسجد و مدرسه نام ساختمان و بنا است، نه اعم از آن و فضای محاذی متعلق به آنها، ظاهرا ناتمام می‌باشد که سید نالاستاذ الامام خمینی‌(س) مفصلا از آن در اصول 1 بحث نموده و همان معنای اعم و قدر جامع را پذیرا شده که مطابق با تحقیق می‌باشد و بنابراین مبنا است که تمام احکام مسجد الحرام و مسجد النبی بر آن دو مسجد اشاره شده به نظر فیقه بزرگوار کاشف الغطا(قدس سره) تایید می‌شود که آن فیقه کم نظیر اگر نگوییم بی‌نظیر در کشف الغطاء خود در بحث مواقیت فرموده:"الاول: فی ان المواقیت باسرها عبارة عما یتساوی الاسماء من تخوم الارض الی عنان السماء فلو احرم من بئراو سطح فیها- راکبا اوماشیا او مضطجعا و فی جمیع الاحوال - فلا باس به"2، و به نظر می‌رسد که اگر آن فقیه بزرگوار راجع به طواف هم بحث نموده و متعرض آن شده بود، قطعا طواف در طبقات فوقانی را نیز مجزی می‌دانست.

آیت‌الله نوری همدانی: طواف در طبقه اول سازه فلزی برای همگان حتا افراد سالم، صحیح و مجزی است و طواف در طبقه دوم نیز تنها برای معذورینی که با ویلچر طواف می‌کنند و ارتفاع آن‌ها از یک متر بیشتر نیست، صحیح و مجزی است و نسبت به نماز، به طور کلی در هر جای مسجدالحرام (همکف، طبقه اول و دوم) خوانده شود، صحیح است، هر چند مستحب موکد خلف مقام است.

آیت‌الله مکارم شیرازی: طواف در طبقه اول سازه موقت، اشکالی ندارد؛ ولی در طبقه دوم هرگاه ثابت شود بالاتر از بام کعبه است، جایز نیست؛ مگر در ضرورت. نماز در طبقه اول، پشت مقام اشکالی ندارد و در طبقه دوم سازه جز در مقام ضرورت جایز نیست.