معلّم
شمعی است گدازنده سراپای معلم
عشقی است پراکنده به رگهای معلم
در راه هنر سوزد و اندر ره دانش
قلب و تن و جان و همه اجزای معلم
در ظلمت گمراهی و در تیرگی جهل
نوری است فروزان دل بینای معلم
فارابی و افلاطون و سقراط و ارسطو
کردند به بر کسوت زیبای معلم
شاهان جهانگیر و وزیران جهاندار
سودند سر خود به کف پای معلم
کی بود اثر هیچ ز تقوا و زدانش
هرگاه نبد دانش و تقوای معلم
کی بود به گیتی هنر و حکمت و صنعت
هرگاه نبد جان هنرزای معلم
کی بود نشانی ز ترقی و تمدن
هرگاه نبد فکر توانای معلم
کی بود بشر این همه در اوج تعالی
هرگاه نبد همت والای معلم
کی بود زغوغای صنایع اثر امروز
هرگاه نبد جنبش غوغای معلم
کی بود پزشکی و دواهای شفابخش
هرگاه نبد معجز عیسای معلم
قاضی و مهندس نبد و عالم شاعر
هرگاه نبد درس دالارای معلم
+ مقدمه:
هدف و رسالت تعلیم و تربیت انسان سازی است باید دید که این وظیفه را چه نهادها و افرادی به عهده دارند. البته انسان آموختن را از هنگام تولد آغاز می کند و در طول زندگی آن را ادامه می دهد. بخشی از آموختنیها به صورت غیر عمدی و یا تصادفی در خانواده و جامعه صورت می گیرد و بخش دیگر به نهادها و موسسات رسمی از قبیل مدرسه و انجمن ها سپرده می شود در این میان مدرسه بیشترین سهم را بر عهده دارد و سرانجام این مسئولیت خطیر به عهده معلمین واگذار می گردد و آنها هستند که باید بتوانند دانش آموزان را به درستی تربیت کنند و آنان را برای کار و شرکت در اجتماع آماده سازند.
در میان مجموعه فعالیتهایی که برای تعلیم و تربیت دانش آموزان انجام می شود بیشترین سهم به تدریس معلم در کلاس درس اختصاص می یابد. تدریس را می توان به فعالیتهای دو جانبه ای که بین معلم و شاگردان جریان دارد و هدفش یادگیری است تعریف کرد. این فعالیت چنان چه منتج به یادگیری شود برای شاگرد موثر و مفید خواهد بود.
بنا به تعریف هر فعالیتی با قصد و عمد همراه است قصد معلم در امر تدریس این است که شاگردان چیزی یاد بگیرند. همچنین تدریس یک متقابل بین شاگردان و معلم است کنش متقابل یعنی اینکه معلم بر شاگردان اثر می گذارد و برعکس شاگردان هم فعالیت او را تحت تاثیر قرار می دهند. البته این اثر متقابل ممکن است بصورت غیر مستقیم باشد. برای اینکه تاثیر معلم به هنگام تدریس و سایر فعالیتهای تربیتی بر شاگردان بیشتر شود باید دو عامل تسلط باشد یکی نحوه صحیح ارائه درس و دیگری به موضوعی که می خواهد تدریس کند.
از آنجایی که معلم با روح و روان و احساسات افراد سر و کار دارد چنانچه به درستی عمل کند زیانهای جبران ناپذیری بر جای می گذارد. همانطور که وقتی قسمتی از بدن می سوزد و یا زخم می شود اثر آن ممکن است تا پایان عمر هم باقی بماند تاثیر نابجا بر روح کودکان نیز همین اثر را دارد و احتمال می رود تا پایان عمر دهد. بنابراین تنها راه چاره در این است که معلم در تمام زمینه هایی که به شغل معلمی مربوط می شود اطلاعات صحیح و مفید کسب کند.
بنابراین
در مقاله سعی می شود بر چگونگی تاثیرات موفق یک معلم در کلاس درس اشان شده
و امید است این مطالب که با صرف وقت و نیروی زیادی فراهم شده است با دقت
مورد مطالعه قرار گیرد و همکاران را در انجام رسالت خطیری که در پیش دارند
یاری نماید. و همچنین والدین دانش آموزان و افراد دیگری که عشق به معلمی
دارند می توانند با مطالعه این مقاله و منابع مختلف پی به سختی امر آموزش
برده و بتوانند برای فرزندان خود معلمی مهربان و دلسوز بوده و به معلمان و
مدیران در مدارس نیز در جهت پیشبرد این وظیفه مهم مساعدت لازم را بنمایند.
+ خلاصه
آنچه در این مقاله آمده است مجموعه ای از وظایف و کارهای معلمی است که در سر کلاس برای ارائه درسی حاضر می شود. قبل از هر چیز یک معلم باید از اهداف دوره ای که در آن مشغول تدریس است آگاه باشد و بعد بتواند در الگوی آموزشی و تعیین هدفهای هر یک از دروس در حیطه های سه گانه شناختی، عاطفی و روانی- حرکتی در رسیدن به این اهداف غایی طرح ریزی کند.
البته دانش آموزان هر دوره آموزشی نیز خصوصیاتی در ابعاد جسمانی، روانی، عاطفی، اجتماعی دارند که نباید انتظاراتی بیش از حد توان آنها داشت لازم است که معلمان با این خصوصیات آشنا باشند.
همه ی برنامه های معلم تحت عنوان مهارتهای فرایند تدریس در سه بخش مجزا، مهارتهای قبل از تدریس، مهارتهای ضمن تدریس و مهارتهای پس از تدریس آمده است و همچنین روشها و فنونی را هم که یک معلم برای ارائه درس بکار می گیرد نیز اشاره شده است.
ناگفته نماند که همه معلمان و همه ی کلاسهای درسی بطور یکسان نیستند مطابق علایق و سلایق معلمان بطور متفاوت اداره می شوند بنابراین رهنمودهایی درباره ی رفتارهای معلم و دانش آموز، عوامل مخل در برقراری ارتباط بین معلم دانش و طرز برخورد معلم با چند نمونه از رفتارهای نامطلوب شاگردان ذکر شده است.
اینکه معلم موثر چه کسی است؟ چه ویژگیهایی دارد و چگونه می توان اثر بخشی کار معلمان را افزایش داد، گروهبندی دانش آموزانی که اختلالات یادگیری دارند بعضی از ویژگیهای افراد دارای اختلال یادگیری و مراحل درمان و بازپروری چهار مرحله ای دلاکتو، راهکارهایی برای تقویت زبان شفاهی، خواندن و نوشتن دانش آموز توسط معلم و نکاتی که والدین با مشاوره معلم و مدیران باید در منزل در قبال کودکان رعایت کنند و بالاخره نتیجه گیری و در پایان نیز منابع و ماخذ آمده است.
+ اهداف غایی دوره های مختلف آموزش
هدف یکی از ارکان مهم آموزش است هر فعالیت مهم آدمی دارای هدف است و آموزش نیز به عنوان یک فعالیت مهم و جدی انسان هدفمند است بنابراین دانشمندان علوم تربیتی اصول و فنون دقیقی برای تعریف، طبقه بندی و کاربرد هدفها در امور آموزش و پرورش تدوین کرده اند. از آنجایی که معلمان در کلیه فعالیتهای آموزشی و پرورشی خود بویژه در تدریس و ارزشیابی دائماً با هدفها سر و کار دارند آگاهی و کسب مهارت در زمینه شناخت و کاربرد اهداف برای آنان ضروری است.
اهداف غایی دوره های مختلف آموزش
دوره ی پیش دبستانی:
آماده ساختن کودک برای آشنا شدن او با محیط مدرسه کاهش مشکلات گویشی و بهبود روحیه اجتماع پذیری وی.
دوره ی دبستان:
آماده سازی و تربیت افراد برای کسب مهارت گوش کردن، خواندن، نوشتن، سخن گفتن، فکر کردن و پرورش توانایی های عقلانی از قبیل خودآگاهی، ادراک صحیح از مفاهیم و استدلال، تلطیف عواطف، پی ریزی مبانی دینی، اعتقادی و فواعد اخلاقی مناسب با سن، شناخت نقش و جایگاه اجتماعی دیگران و کسب روحیه همکاری و تعاون از طریق عمل و تجربه
دوره ی راهنمایی:
هدایت دانش آموزان از کودکی به نوجوانی- پرورش اعتماد به نفس و خود شناسی و آشنایی با مسائل دینی، اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی و آماده سازی او برای انتخاب مسیرهای مختلف زندگی منطبق با استعدادها، توانایی و علاقه ی وی بر نیازها و امکانات کشور.
دوره ی متوسطه:
ارتفاع مراتب اعتماد به نفس خودشناس، کسب معارف دینی، فضائل اخلاقی و ارزشهای مکتبی، پرورش توانایی های عقل، استدلال، و آماده شدن دانش آموز برای ورود به عرصه زندگی اجتماعی، اشتغال یا ادامه تحصیل به تناسب علاقه، استعداد و امکانات.
دوره ی پیش دانشگاهی:
ایجاد آمادگی لازم در فارغ التحصیلان دوره ی متوسطه جهت تحصیل در دوره های دانشگاهی.
یک معلم موفق با آگاهی کامل از هدفهای غایی هر دوره آموزش که در آن مشغول است می تواند هدفهای آموزشی خود را که قصد و منظور معلم را از آموزش مطالب درس به نحوی دقیق و مشخص نشان می دهد در جهت نیل به آن اهداف غایی سوق دهد.
هدفها، سنگ زیر بنای هر آموزش را تشکیل می دهند هر آنچه حین آموزش انجام می شود و هر آنچه پس از ارائه آموزش حاصل می شود همه از هدفها ناشی می شوند. هدفها تعیین کننده ی تمام جزئیات برنامه های آموزشی اند. نداشتن هدف و شروع آموزش به معنی شروع سفری بدون مقصد بدون راه و بدون نقشه و قطب نماست یا به عبارتی شروع «سرگردانی» است در آموزشی که هدفهای آن از قبل تعیین نشده باشد طرح هر موضوع و عنوان بجا به نظر می رسد عدم ذکر آن عنوان نقص محسوب نمی شود و استفاده از هر روشی برای تدریس و بکاربردن هر معیاری برای ارزشیابی منطقی به نظر می رسد آموزشی که هدف نداشته باشد هیچگونه معیاری برای سنجیدن صحت و سقم محتوای آموزش در اختیار قرار نمی دهد. و بطور خلاصه باید گفت که آموزش بدون هدف بهتر است انجام نشود.
بنابراین یک معلم موثر باید قبل از شروع تدریس، اهداف مورد نظر از تدریس هر درس را مشخص کند و تدریس را در جهت رسیدن به آن اهداف سوق دهد.
توجه به تعیین هدفهای آموزشی و طبقه بندی آن از سالهای 1950 به بعد شروع شده و بتدریج طبقه بندی های کاملتری ارائه شده است. معروفترین و مهمترین هدفهای آموزشی ارائه شده طبقه بندی بنجامین بلوم- رابرت گانیه- ام.دی مریل و... است که در این مقاله به بررسی هدفهای آموزشی بلوم پرداخته شده ولی علاقه مندان می توانند با مراجعه به سایر منابع هدفهای آموزش طبقه بندی شده دیگری را نیز مطالعه کرده و استفاده کنند.
هدف یکی از ارکان مهم آموزش است هر فعالیت مهم آدمی دارای هدف است و آموزش نیز به عنوان یک فعالیت مهم و جدی انسان هدفمند است بنابراین دانشمندان علوم تربیتی اصول و فنون دقیقی برای تعریف، طبقه بندی و کاربرد هدفها در امور آموزش و پرورش تدوین کرده اند. از آنجایی که معلمان در کلیه فعالیتهای آموزشی و پرورشی خود بویژه در تدریس و ارزشیابی دائماً با هدفها سر و کار دارند آگاهی و کسب مهارت در زمینه شناخت و کاربرد اهداف برای آنان ضروری است.
هدفهای غایی دوره های مختلف آموزشی
+ طبقه بندی هدفهای آموزش بلوم
بنجامین بلوم در سال 1956 برای اولین بار طبقه بندی هدفهای آموزشی را در سه حیطه عمده تقسیم کرد که به عنوان حیطه شناختی عاطفی و روانی حرکتی معروفند. تقسیم بندی هدفهای آموزشی بلوم در حیطه شناختی به شرح زیر است:
حیطه شناختی:
1- دانستن
1- اطلاعات منفرد
2- روشها و جریان عملها
3- مفاهیم و اصول و قوانین عام
2- فهمیدن
1- درک اصول و مفاهیم
2- تفسیر متون، نمودارها و تصاویر
3- تخمین نتایج آتی مخفی در اطلاعات
4- توجیه روشها و جریان عمل ها
3- کاربرد
1- کاربرد مفاهیم و قوانین در موقعیتهای جدید
2- کاربرد قوانین و نظریه ها در موقعیتهای عملی
3- تبدیل متون نوشتاری به فرمولهای ریاضی
4- تهیه جدولها و نمودارها
5- نمایش روش صحیح انجام دادن کار
4- تحلیل
1- پی بردن به مفروضات بیان نشده یک متن
2- پی بردن به تناقضات موجود در یک استدلال
3- تمیز حقایق از حد سیات
4- تخمین میزان ارتباط اطلاعات
5- تجزیه ساختار محتوایی یک کار (هنری، موسیقی، شعر)
5- ترکیب
1- نوشتن یک متن کاملا منسجم
2- ارائه یک سخنرانی سازمان یافته
3- نوشتن یک داستان کوتاه جدید
4- ارائه طرح یک تحقیق
5- ترکیب یادگیری های متفرق به منظور حل یک مساله یا مشکل
6- ارائه چهارچوب جدیدی برای تقسیم بندی اشیا، پدیده ها یا حوادث
6- ارزشیابی
1- قضاوت درباره ی استحکام منطقی متون
2- قضاوت در زمینه ی میزان ارتباط بین اطلاعات و نتیجه گیری
3- قضاوت درباره ی انجام دادن یک کار با استفاده از معیارهای درونی
4- قضاوت درباره ارزش یک کار با استفاده از معیارهای درونی
حیطه ی عاطفی
1- دریافت
1- جذب، حفط و هدایت توجه نسبت به عامل و محرک
2- آگاهی یا درک پدیده
3- توجه خاص به شیء یا پدیده
2- پاسخ
1- مطالعه موارد تعیین شده
2- مطالعه بیش از حد تعیین شده
3- مطالعه برای کسب لذت
4- ادامه و استمرار فعالیتها صرفا برای کسب رضایت شخصی
3- ارج نهادن
1- قبول یک ارزش
2- احساس مسئولیت در قبال یک ارزش
3- رفتار به نحوی که قبول ارزش در ورای آن قابل درک باشد.
4- سازماندهی ارزشها
1- تلفیق ارزشهای مختلف از طریق درک و سازماندهی آنها
2- حل و رفع تناقضات موجود بین ارزشهای مختلف
3- ایجاد یک مجموعه ارزشی واحد و منسجم
5- وجدانی کردن ارزشها
1- داشتن یک مجموعه ارزش به طوری که تمام اعمال فرد را در بر گیرد
2- داشتن یک مجموعه ارزشی به طوری که رفتار آتی فرد بر مبنای آن قابل پیش بینی باشد
3- داشتن یک مجموعه ارزشی به طوری که به صورت مشخصه فرد در آید
حیطه روانی- حرکتی
1- دریافت (آگاهی از اشیا و کیفیت آنها)
1- تحریک حسی
2- انتخاب علامت
3- تبدیل دریافت به عمل
2- آمادگی (آمادگی و تطبیق برای انجام دادن یک عمل خاص
الف- آمادگی ذهنی
ب- آمادگی بدنی
ج- آمادگی روانی
3- پاسخ هدایت شده (رفتاری که زیر نظر مربی انجام می شود)
1- تقطیر
2- تجربه و خطا
4- خودکار شدن عمل
رفتار یادگیری شده به صورت عادت در آید
5- رفتار مرکب (رفتار ماهرانه و با صرف حداقل وقت و انرژی انجام شود)
الف- رفع عدم اطمینان (رفتار بدون تزلزل)
ب- رفتار مرکب خودکار (حرکات با نرمی و کنترل کامل ماهیچه ها انجام می شود)
6- تطبیق و ابداع (تغییر رفتار با توجه به تغییر وضعیت)
مطالبی که در این مقاله جمع آوری شده بیشتر معلمان ابتدائی را در نظر داشته بنابراین شناخت خصوصیات کودکان در دوره ابتدایی برای یک معلم بسیار لازم و ضروری است تا در تهیه الگوی تدریس خود با شناختی که از خصوصیات دانش آموزان این دوره دارد بتواند انتظاراتی در حد توان آنها داشته در طرح درس خود لحاظ کنند بنابراین قبل از پرداختن به فرآیندهای تدریس برای آشنایی بیشتر همکاران خصوصیات کودکان این دوره را در حیطه های جسمان، روانی، عاطفی و اجتماعی بیان می کنیم بعد به فرآیند تدریس می پردازیم.
+ خصوصیات کودکان دوره ی ابتدائی از ابعاد جسمانی، روانی، عاطفی، اجتماعی
خصوصیات کودکان 4-5 ساله
خصوصیات جسمانی: رشد جسمانی کودکان در سه سال اول زندگی خیلی سریع انجام می گیرد و بعد از آن به تدریج از سرعت رشد کاسته می شود ولی همچنان ادامه دارد رشد کودک در این سنین منظم و آهسته است. کودک فعال و پر انرژی است و در ضمن مستعد ابتلا به بیماریهای دوران کودکی است رفتار حرکتی دستها و چشمها تا حدودی هماهنگ می شود.
خصوصیات روانی: در این سنین کودک خود مدار است و به دیگران کمتر توجه می نماید به طوری که اغلب در گفته هایش خود را مرکز تکلم قرار می دهد و کلمه ی من را خیلی به کار می برد. علاقه مند به یادگیری است و به همین علت در مورد اشیا و وسایل پرسشهای زیادی می نماید و بیش از حد معمول کنجکاوی می کند. حیوانات را دوست دارد و از بازی با آن ها نیز لذت می برد.
خصوصیات عاطفی: در این سنین کودک در بیان و اظهار حالات عاطفیش صادق و صمیمی است و حالات درونی اش را به آزادی اظهار می نماید. محرکهای خارجی به آسانی در او نفوذ می کند و دچار دگرگونی عاطفیش می نماید. به طوری که دیده می شود کودکان اغلب در این سنین خیلی زود دچار ترس، حسادت و خشم می شوند.
خصوصیات اجتماعی: در این سنین کودک قادر است که تا حدودی دوری از محیط خانه و دیدار مادر را تحمل کند و در کودکستان به بازیهای دسته جمعی و گروهی بپردازد. ولی در ضمن این که در گروه فعالیت و بازی می کند حالت خود مداری دارد و بیشتر به خودش توجه می کند تا به دیگران.
خصوصیات کودکان 6-8 ساله:
خصوصیات جسمانی: رشد جسمانی همچنان به طور آهسته و منظم ادامه دارد. کودک فعال و پرانرژی ولی هنوز مهارت لازم را در انجام عملیات به دست نیاورده است. دندانهای شیری در حال ریزش و دندانهای دائمی در حال رویش هستند. کودک مستعد ابتلا به بیماریهای دوران کودکی است ولی این آمادگی بتدریج کم می شود.
خصوصیات روانی: کودک همچنان علاقه مند و کنجکاو است و به پرسش در مورد امور و اشیا ادامه می دهد. او آماده و علاقه مند به یادگیری و آگاه از نقش و موقعیت خودش می باشد. دوری از خانواده ی خود را بهتر تحمل می نماید. استقلال بیشتری به دست می آورد و می تواند در بعضی موارد به طور مستقل فکر کند و به آن عمل نماید و به آن عمل نماید. بعضی از کودکان در این سنین به جمع آوری و نگهداری اشیا علاقه مند می شوند.
خصوصیات عاطفی: کودک هنوز در بیان و اظهار حالات عاطفی اش صمیمی و آزاد است، گر چه گاهی دیده می شود که این عواطف را تا حدودی کنترل می کند و به آنها رنگ اجتماعی می دهد. همچنین در برابر گفتار و کردار بزرگتران از خود حساسیت نشان می دهد.
خصوصیات اجتماعی: کودک در بازیهای گروهی شرکت می کند هر چند نسبت به سنین قبل رشد کرده است و تا حدودی نیز قادر به درک و فهم حقوق دیگران می باشد ولی باز هم خودمدار است و به همین خاطر گاهی به نزاع با همبازیهایش می پردازد. اغلب کودکان در این سنین در انجام تکالیف مدرسه کوشش می کنند و تایید و تحسین بزرگترها برایشان با اهمیت است.
خصوصیات کودکان 9-11 ساله
خصوصیات جسمانی: رشد جسمانی کودک همچنان ادامه دارد، ولی میزان آن در قسمتهای مختلف بدن متفاوت است بعضی از دختران در این سنین به بلوغ می رسند. سلامت عمومی کودکان به طور کلی رضایت بخش است. بین حرکات چشمها و دستها بیشتر هماهنگی دیده می شود. در حرکات کودک مهارت بیشتری به چشم می خورد. در میان پسران خصوصا بازیهای خشن رواج دارد و همین فعالیتهای بدنی به رشد و تحکیم عضلات آنها کمک می کند.
خصوصیات روانی:
کودک در این سنین به استقلال و در عین حال به راهنمایی و ارشاد نیاز دارد کنجکاو و پویاست و می خواهد که راه حل مسائل را بیابد. این استقلال در تفکر و در سخن گفتن او مشخص می گردد، به طوری که بزرگترها کمتر تبعیت می کند او با مفاهیم تجریدی آشنا می شود و قادر به درک بعضی از این مفاهیم می گردد. آینده نگری و تفکر انتقادی نیز در او مشاهده می شود.
خصوصیات عاطفی: کودک در این سنین نیاز به استقلال دارد ولی این نیاز کمتر مورد توجه و قبول بزرگترها واقع می شود و همین امر موجب تضاد و اختلاف بین پدر و مادر و کودک می گردد. کودک می خواهد در انجام کارها و تصمیماتش مسئول و مستقل باشد و باید به او این مسئولیت داده شود.
خصوصیات اجتماعی: کودک گروه گراست، در بازیها و فعالیتهای گروهی شرکت می کند، ولی در ضمن به انتخاب دوستان صمیمی و اختصاصی نیز می پردازد و اغلب این دوستان را از میان همجنسان خود انتخاب می کند و به جنس مخالف توجهی ندارد و گاهی هم با آن به ستیز می پردازد.
+ مهارتهای فرآیند تدریس
فرآیند تدریس، مجموعه ی اعمالی است سنجیده، منطقی و پیوستی که به منظور ارائه درس از طرف معلم صورت می گیرد. توانائیهایی که معلم برای اجرای این اعمال کسب می کند. مهارتهای فرآیند تدریس نامیده می شود. مهارتهای فرآیند تدریس را مطابق نمودار (1) زیر به سه بخش و مرحله کلی می توان تقسیم کرد:
الف- مهارتهای قبل از تدریس
ب- مهارتهای ضمن تدریس
ج- مهارتهای پس از تدریس
نمودار (1) مهارتهای فرآیند تدریس
+ الف- مهارتهای قبل از تدریس
این بخش به فعالیت ها و اقداماتی که معلم پس از شروع درس انجام می دهد مربوط می گردد. معلم قبل از اینکه به مدرسه برود و در کلاس تدریس کند باید خود را برای این کار آماده و مجهز سازد.
این بخش از تدریس نیز خود به چند مرحله دارد:
1- طراحی سالانه برنامه تدریس
2- طراحی روزانه برنامه تدریس
طراحی سالانه برنامه تدریس
طراحی برنامه ی تدریس فرآیندی است که طی آن برنامه ی کار معلم در طول سال تحصیلی مشخص می شود. هر معلمی چنانچه بخواهد در کار خود موفق باشد باید برای یک سال تحصیلی برنامه ای مدرن و زمان بندی شده تدارک ببیند و تا آنجایی که امکان دارد همه چیز را از قبل پیش بینی کند. برای طراحی یک سال تحصیلی باید آن را به اجزا کوچکتر تجزیه کرد. (مطابق نمودار 2)
- کل سال تحصیلی که معمولا نه ماه دارد
- دو ترم (نوبت) تحصیلی هر کدام تقریبا 5/4 ماه می باشد
- هر ماه چهار هفته دارد
- کوچکترین جز سال تحصیلی روز و ساعتی است که معلم تدریس می کند.
نمودار (2) اجزا و مراحل مهارتهای قبل از تدریس
+ زمان بندی یک کتاب درسی برای یک سال تحصیلی
برای زمان بندی یک کتاب درسی برای یک سال تحصیلی دو عامل را در نظر می گیریم: یکی تعداد جلساتی که در هفته به هر درس اختصاص می یابد و دیگری تعداد صفحه های کتاب درسی با رعایت پیچیدگی مفاهیم.
جدول ساعات درسی را که توسط وزارت آموزش و پرورش به مدارس اعلام می شود مدارس طبق آن جدول برنامه هفتگی درسها را تهیه و تنظیم می کنند. معمولا درسها در طی جلسات 45 دقیقه ای در مدارس ابتدائی توسط معلمان تدریس می شود و معلم نیز با توجه به جدول برنامه هفتگی درسها، فعالیتهای آموزش در هر درس را به طور جداگانه برای یک سال تحصیلی و روزانه تنظیم می کند.
به طور مثال اگر بخواهد فعالیت آموزش کتاب ریاضی 167 صفحه ای سال سوم ابتدائی را برای یک سال طراحی کند با در نظر گرفتن تعداد ساعات تدریس در هفته، تعداد هفته ها در ماه و تعداد ماه ها در سال چنین عمل کند.
جلسه در سال 180= 5 جلسه× 4 هفته × 9 ماه
البته واقعیت امر این است هر درسی به احتمال زیاد در طول سال تحصیلی با تعطیلات رسمی و یا پیش بینی نشده مانند تعطیلی به علت بارش برف سنگین) روبرو می شود. و معلم مزبور هم ممکن است عملا کمتر از 180 جلسه در اختیار داشته باشد. بنابراین معلم با مراجعه به تقویم (سال) روزهای تعطیل رسمی را که با درس مربوطه مصادف است استخراج کرده و از کل جلسات سال کم می کند. و با فرض اینکه تمام صفحات کتاب از پیچیدگی یکسانی برخوردار است تعداد صفحات کتاب را به تعداد جلسات در طول سال تقسیم کرده و تعداد صفحات مورد تدریس در جلسه مشخص می شود.
جلسه کل سال 163= جلسه تعطیل رسمی 17-180 جلسه کل سال
+ زمان بندی یک کتاب درسی برای ترم ماه و هفته
مجموع ساعات هر درس در طول سال تحصیلی را بین دو ترم تقسیم می کنیم ممکن است پس از استخراج تعطیلات رسمی برای ترم اول از 163 جلسه 90 جلسه و برای ترم دوم 73 جلسه بماند. و تعداد صفحه ی مورد تدریس هر جمله را اگر به تعداد ساعات تدریس در سال ضرب کنیم تعداد صفحات مورد تدریس در طول ترم بدست می آید.
8/91= 02/1× 90
به همین ترتیب با استفاده از تقویم و محاسبه تعطیلات رسمی و احتمالی و روزهای امتحان برنامه زمانی هر ماه و هر هفته مشخص می شود.
+ طرح درس روزانه
طرح درس روزانه برنامه ای است مدرن و سنجیده که معلم قبل از تدریس برای یک جلسه درس تهیه می کند.
مزایای طرح درسی روزانه
- طرح درسی روزانه موجب می شود که معلم فعالیتهای ضروری آموزش را به ترتیب و یکی پس از دیگری در مراحل و زمانهای مشخص و به شیوه ای منطقی پیش ببرد و نتایج حاصل از آن را برای تدریس در مراحل بعدی آموزش مورد استفاده قرار دهد.
- معلمی که بدون برنامه قبلی و آمادگی به کلاس می رود با مشکل روبرو می شود داشتن طرح درس روزانه مشکل را بر طرف می کند باعث می شود اعتماد به نفس بیشتر داشته باشد.
- در جریان تهیه طرح درسی معلم فرصت خواهد داشت تا مشکلات احتمالی تدریس را پیش بینی کند.
+ اجزاء طرح درس روزانه
1- تعیین هدف درسی جدید: معلم باید با استفاده از اصول و فنون طبقه بندی هدفها، اهداف مطلب جدید را برای طرح درسی روزانه مشخص کند.
2- تعیین رفتار ورودی: رفتار ورودی آموخته ها و توانائیهایی است که شاگردان قبل از شروع درس جدید باید آن ها را کسب کرده باشند بتوانند درسی جدید را فرا گیرند. اگر معلم از میزان معلومات و مهارتهای قبلی دانش آموزان خود آگاه نباشد ممکن است عده ای از آنان درس جدید را درک نکنند.
معلم رفتار ورودی دانش آموزان را به هنگام تهیه طرح درس و پیش از اجرای تدریس مشخص می کند تا این مرحله تشخیص معلم این است که شاگردان قبل از آموختن درس جدید باید این هدفهای جزئی را بدانند تا بتوانند درس جدید را بیاموزند.
نمودار (3) تجزیه هدف کلی برای تعیین رفتار ورودی
3- تهیه آزمون رفتار ورودی:
آزمون رفتار ورودی وسیله ای است که میزان آگاهی دانش آموز را در رابطه با آنچه باید بیاموزد می سنجد به عبارت دیگر این آزمون پرسشهایی را که با هدفهای جزئی مرتبط هستند در بر می گیرد آزمون رفتار ورودی از پرسشهایی که مبتنی بر تواناییها و مهارتهای قبلی و پیش دانسته هستند تشکیل یافته است در بیشتر موارد آزمون رفتار ورودی همان آزمون پیشرفت تحصیلی درس قبلی است.
4- تعیین مراحل و روشهای تدریس:
در این مرحله باید مراحل تدریس، روشها و فنون و مطالبی که در هر مرحله به کار می رود مشخص گردد. معمولا در هر جلسه تدریس مراحل زیر طی می شوند:
الف- کارهای مقدماتی قبل از شروع تدریس:
معلم باید کارهایی را که قبل از شروع درس لازم است انجام دهد در طرح درس ذکر کند چون معمولا هر معلمی قبل از شروع تدریس باید از حضور و غیاب دانش آموزان آگاهی حاصل کند چنانچه قبلا تکلیف درس برای آنها معین کرده است مورد بازدید قرار دهد. مطمئن شود که آنان از نظر سلامت روانی و جسمی برای شروع درس آمادگی دارند. زیرا دانش آموزان در آغاز درس باید احساس آرامش کنند و مشتاقانه منتظر دریافت درس جدید باشند همچنین اگر معلم دادن تذکراتی را به شاگردان لازم می داند باید آنها را در طرح درس یادداشت کند اما باید توجه داشت که انجام کارهای قبل از تدریس نباید زیاد طولانی باشد چون از شور و شوق اولیه دانش آموزان برای آموختن درس جدید می کاهد.
ب- آماده سازی:
معمولا پس از انجام کارهای مقدماتی و قبل از ارائه درس جدید معلم باید طی مقدمه ای دانش آموزان را برای توجه و یادگرفتن درس آماده سازد و در آنان انگیزه و شوق آموختن ایجاد کند همچنین لازم است معلم در طرح درس مشخص کند که با چه مطلب و روشی می خواهد مرحله آماده سازی را انجام دهد.
ج- ارائه درس جدید:
این مرحله قسمت اصلی طرح درس را تشکیل می دهد و باید به کاملترین وجه تنظیم گردد. در این مورد نیز معلم باید روشها و فنونها را که برای ارائه درس جدید مناسب تشخیص می دهد انتخاب کند. اساس انتخاب روش ارائه درس جدید، هدفهایی است که برای طرح درس نوشته شده است باید توجه داشت که موضوعهای درسی معمولا به نحوی برنامه ریزی شود که از ساده به دشوار دنبال یکدیگر قرار گیرند.
د- فعالیتهای تکمیلی
فعالیتهای تکمیلی آخرین قسمت طرح درس روزانه را تشکیل می دهد این مرحله را به دلیل اینکه کامل کننده ی مراحل قبلی تدریس است به طور قرارداری فعالیتهای تکمیلی نامیده اند. زیرا معمولا در پایان هر درس و با در نظر گرفتن نوع مطلب و هدف آن ممکن است لازم باشد معلم درس را خلاصه و جمع بندی کند برای دانش آموزان تکلیف و تمرین در نظر بگیرد از آنها آزمون بعمل آورد و غیره ذکر مطلب و روش فعالیتهای تکمیلی در طرح درس ضرورت دارد.
+ تقسیم بندی روشهای تدریس
روش های تدریس روشهایی هستند که در زیر مختصراً توضیح داده می شود که هر یک از معلمان در کلاس درس برای ارائه ی درس یک یا دو روش یا تلفیقی از این روشها را به کار می برند.
الف- روشهای تاریخی: روشهایی است که در گذشته بسیار دور به کار می رفته است. و مهمترین روشهای تاریخی یکی روش سقراطی است و دیگری روش مکتبی.
ب- روشهای نوین: روشهایی که متکی بر یافته های روانشناسی و علوم تربیتی جدید می باشد و انواع آن عبارتند از:
1- روش توضیحی: عبارت است از انتقال مستقیم اطلاعات به دانش آموزان با استفاده از مطالب چاپی (کتاب و جزوه) و یا بوسیله ی سخنرانی.
2- روش سخنرانی: در روش سخنرانی معلم کم و بیش بدون وقفه در کلاس صحبت می کند شاگردان به سخنان معلم گوش می دهند یادداشت بر می دارند، و سپس درباره سخنان معلم می اندیشند. ولی با او گفتگو نمی کنند هدف فقط ارائه اطلاعات از سوی معلم به دانش آموز است.
3- روش اکتشافی: فرآیندی است که در آن دانش آموز باید مسئله ی مورد نظر را مشخص کند راه حلهای ممکن را برای مسئله در نظر بگیرد. در این روش شاگردان با راهنمایی معلم یا بدون راهنمایی او به هدف مورد نظر نائل می آید. معلم فقط اصول را شرح می دهد اما درباره ی راه حل چیزی نمی گوید.
4- حل مسئله: فرآیندی است برای کشف توالی و ترتیب صحیح راههایی که به یک هدف یا یک راه حل منتهی می شود. عامل اصلی در روش کاربرد تجربه ی قبلی فرد برای رسیدن به راه حل و پاسخی است که پیش از آن برای انسان شناخته شده نبوده است.
5- روش مباحثه: روش مباحثه یکی از کهن ترین روشهایی است که در طول تاریخ تعلیم و تربیت به کار رفته است. روشهای جدید آن عبارتند از:
الف- بحث کنترل شده توسط معلم
ب- بحث آزاد
ج- بحث گروهی
6- روش پرسش و پاسخ: فنی است که می تواند در کلیه روشهای تدریس و فعالیتهای آموزشی به کار رود به ویژه هنگامی که معلم می خواهد دانش آموز را به تفکر درباره ی مفهومی جدید یا بیان مطلبی که آموخته شده است تشویق کند. این روش ممکن است برای مرور کردن مطالبی که قبلا تدریس شده است مفید باشد و یا وسیله ی مناسبی برای ارزشیابی میزان درک دانش آموز از مفاهیم مورد نظر باشد.
7- روش آزمایشی: آزمایش فعالیتی است که در جریان آن فراگیران با به کار بردن وسایل و مواد بخصوصی درباره ی مفهومی خاص عملا تجربه کسب می کنند. آزمایش معمولا در آزمایشگاه انجام می گیرد اما نداشتن آزمایشگاه مجهز یا وسایل مناسب در مدرسه نباید دلیلی برای انجام ندادن آزمایش باشد. در بعضی موارد حتی با وسایل بسیار ساده می توان در کلاس آزمایش انجام داد.
8- واحد کار (پروژه): فعالیتی است که از نظر آموزش و پرورش دارای ارزش است و متوجه هدف و معین می باشد واحد کار معمولا مستلزم بررسی جمع آوری اطلاعات و یافتن راه حل، مطالعه و انجام کار عملی است و اغلب در خارج از مدرسه صورت می گیرد. در جریان انجام واحد کار روال معمول و تصنعی کلاس از میان برداشته می شود. معلم و دانش آموز با هم همکاری می کنند کار فردی و گروهی جای فعالیتهای کلاس را می گیرد کلاس بصورت کارگاه در می آید و محدودیت زمانی برداشته می شود. واحد کار توسعه علایق شخصی دانش آموز می گردد واحد کار در جایی شروع می شود که درس خاتمه می یابد ولی پایانش منوط به آنست که دانش آموز کار از کجا شروع کند.
9- گروههای کوچک: در این روش شاگردان کلاس به گروههای کوچک تقسیم می شوند و هر یک مستقلاً به فعالیت یادگیری می پردازند. در چنین موقعیتی معلم انتقال دهنده ی دانش نیست بلکه نقش هماهنگ کننده ی فعالیت ها را بر عهده دارد. در گروههای کوچک هر یک از شاگردان می توانند نقش فعالی بپذیرند گروههای کوچک به شکلهای مختلفی می توانند فعالیت کنند. به عنوان مثال همه ی گروهها می توانند فعالیت مشترکی داشته باشند و یا اینکه هر گروهی فعالیت ویژه ای را متفاوت از سایر گروهها انجام دهد.
10- روش نمایشی: روش نمایشی بر اساس مشاهده و دیدن استوار است افراد مهارتهای خاصی را از طریق مشاهده و دیدن فرا می گیرند. ابتدا معلم عملا جریان کاری را در برابر چشم فراگیران انجام می دهد و آنگاه فراگیران همان کار را شخصا تکرار کرده انجام می دهند با استفاده از این روش می توانیم مهارتی را به تعداد زیادی از افراد و در طی زمانی کوتاه ارائه نمائیم. و آموزش به کم اشیا واقعی و حقیقی است برای درسهایی که جنبه عملی و فنی دارند بیشتر استفاده می شود.
11- گردش علمی یا فعالیت خارج از کلاس: کاری است عملی که بیرون از کلاس آزمایشگاه یا کتابخانه صورت می گیرد و شامل مطالعات مستقیم و دست اول درباره ی یک مسئله جمع آوری اطلاعات از طریق مشاهده پرسشنامه، مصاحبه، اندازه گیری، نمونه برداری و سایر فنون تحقیقی می باشد تا از این طریق در مورد اعتبار فرضیه ها، تشخیص تغییرات با درستی و صحت شرایط و موقعیتها اطمینان حاصل شود.
12- روش بازیهای تربیتی: معمولا بازیهای تربیتی مکمل سایر روشهای تدریس است آموزش از طریق بازی چند حسن دارد. اول اینکه دارای پاداش ذاتی است چون شاگردان بازی را دوست دارند و از روی میل و رغبت در آن شرکت می کنند دوم اینکه اغلب باریها موقعیتهای پیچیده زندگی را که عناصر آن از زندگی واقعی گرفته شده است به شیوه ای ساده و قابل فهم نمایش می دهند بازی موجب می شود که کودکان مفاهیم مربوط به زندگی را فرا گیرند از آنجایی که بازی مشارکت فعال کودکی را طلب می کند آنها دچار رخوت و سستی نمی شوند.
5- انتخاب مواد و وسایل آموزشی و رسانه مناسب:
هیچ آموزشی را نمی توان تصور کرد که بدون وجود رسانه تحقق یابد زیرا رسانه وسیله یا کانال انتقال پیام از فرستنده به گیرنده یا فراگیر است. در کنار واژه ی رسانه، اصطلاحی وجود دارد که اغلب به غلط مترادف رسانه به کار برده می شود و آن وسایل کمک آموزشی است این وسایل همانطوری که از نامشان بر می آید در آموزش به کار گرفته می شوند تا به درک و فهم شاگرد از محتوای آموزش کمک کنند و در واقع یادگیری او را تسهیل کنند. برای مثال معلم در کلاس از تخته و گچ وسیله آموزشی یا وسیله ی کمک آموزشی است: زیرا پیام آموزشی از طریق او به شاگردان انتقال می یابد. تخته و گچ وسیله آموزشی یا وسیله ی کمک آموزشی است زیرا به انتقال پیام کمک می کند. در صورتی که این وسایل وجود نداشته باشد باز هم آموزش امکان پذیر است ولی کار معلم کمی سخت تر می شود بنابراین وسایل کمک آموزشی به وسایل و ابزاری گفته می شود که هنگام آموزش به کار برده می شود و امر یاد دهی و یادگیری را تسهیل می کند ولی پیام آموزشی را به طور کامل منتقل نمی کند.
پس کلمه جامعه، مدرسه، معلم و حتی خود شاگردان رسانه هستند و کتاب درسی، بریده روزنامه ها و مجلات، تصاویر، جداول، نقشه ها، وسایل آزمایشگاهی، نوارهای ضبط صوت و کاست، فیلمها، تلویزیون و کامپیوتر و غیره جزو وسایل کمک آموزشی هستند. معلم باید با توجه به هدفهای طرح درس از میان انواع مواد و وسایل آموزشی مناسب ترین آنها را انتخاب کند که انتخاب وسایل آموزشی برای تکمیل طرح درس ضرورت دارد.
ویژگیهای وسایل کمک آموزشی و رسانه ها:
- توانایی انتقال پیام مورد نظر - اقتصادی بودن
- قابلیت حمل و نقل - رجوع پذیری
- در دسترس بودن - و...
6- تعیین فعالیتهای یادگیری:
معلم باید انواع فعالیتهای یادگیری را که انجام آنها را برای دانش آموزان ضروی تشخیص می دهد در طرح درس پیش بینی کند فعالیتهای یادگیری نیز به نوع درس بستگی دارند ممکن است معلم تصمیم بگیرد که دانش آموزان در ارتباط با درس مسئله حل کنند آزمایشی انجام دهند کنفرانس بدهند، واحد کار تهیه کننده و غیره همچنین نوع تکلیف شبانه نیز باید در طرح درس معین شود.
7- ارزشیابی (از نتیجه درس):
ارزشیابی برای آن است که معلم از کیفیت کار خود پس از تدریس و همچنین از پیشرفت جمعی و فردی دانش آموزان آگاه گردد و در صورتی که اشکالی مشاهده کند درصدد رفع آن بر آید و شامل مراحل زیر است:
1- تعیین هدف از ارزشیابی
2- انتخاب وسیله ای مناسب جهت گردآوری اطلاعات لازم
3- تجزیه و تحلیل اطلاعات
4- استفاده از نتایج بدست آمده به منظور بهبود کیفیت آموزش
+ ب- مهارتهای ضمن تدریس
مهارتهای ضمن تدریس عبارتند از: اجرای آزمون رفتاری- برقراری ارتباط، تمرکز بخشی، آماده سازی، ارائه درس جدید، جمع بندی و برقراری انضباط در کلاس
نمودار (4): مهارتهای ضمن تدریس و تقسیم های آن
1- مهارتهای اجرای آزمون رفتار ورودی:
یادآور می شود که رفتار ورودی در طرح درس مهارتها و تواناییهایی هستند که شاگردان باید قبل از شروع درس جدید دارا باشند تا بتوانند با موفقیت به هدفهای جزئی دست یابند. اما مسئله این است که دانش آموزان یک کلاس دارای توانائیها و قابلیتهای یکسان نیستند. با این وصف چطور می توان در آموختن موضوعی نقطه شروع مشترک و واحدی را برای آنان تعیین کرد؟ پاسخ به این سوال با اجرای آزمون رفتار ورودی که در حقیقت انجام ارزشیابی تشخیصی است امکان پذیر می شود.
با اجرای این آزمون تواناییها و مهارتهایی که دانش آموزان فاقد آنها هستند یا مهارتهایی را که دارند می توان تعیین کرد.
نمودار (5) رفتار ورودی و نقطه شروع پس از اجرای آزمون رفتار ورودی
فرض کنیم که پس از اجرای آزمون رفتار ورودی و بررسی نتایج آن معلوم شود که دانش آموزان سه هدف جزیی از نمودار 3 را قبلا می دانسته اند. بنابراین درس جدید باید از مرحله چهارم به بعد آموخته شود.
2- مهارت برقراری ارتباط:
عمده ترین مسئله و مهمترین مهارت ضمن تدریس، برقراری ارتباط صحیح بین معلم و شاگردان است چنانچه این رابطه به خوبی برقرار شود، هدفهای آموزشی با کیفیت و سهولت بیشتری تحقق می یابد.
ارتباط در امر تدریس فرآیندی است که بین پیام دهنده (معلم) و پیام گیرنده (دانش آموز) به منظور ارسال و دریافت پیام برقرار می شود. بنابراین در جریان برقراری ارتباط چند عامل وجود دارد: پیام دهنده، پیام گیرنده، وسیله پیام شرایط محیطی و خود پیام.
نمودار (6) الگوی برقراری ارتباط در جریان تدریسی
بر خلاف روابط جامد مکانیکی رابطه معلم با شاگردان در کلاس درس از نوع روابط پیچیده ی انسانی است و در برقراری ارتباط انسانی عوامل متعدد گوناگونی موثرند. این عوامل زاییده تفاوتهای افراد از حیث تواناییها، شرایط خانوادگی، موقعیتهای مکانی و غیره می باشند که عملا دست یابی به شرایط آرمانی مطلق را برای برقراری ارتباط در کلاس ناممکن می سازد. معلم باید عوامل مخل را که در برقراری ارتباط صحیح در کلاس درس اخلال ایجاد می کنند بشناسد و در صدد رفع آنها بر آید.
+ عوامل مخل برقراری ارتباط در کلاس درس
عوامل مخل مربوط به پیام دهنده (معلم): معلم ممکن است با مشکلاتی از این قبیل که در برقراری ارتباط با شاگردان اخلال ایجاد می کند مواجه باشد نارسایی صدا، نامفهوم بودن بیان، بی حوصلگی و کسالت، داشتن لهجه، ضعف شنوایی و بینایی، عدم آشنایی کافی با اصول و فنون معلمی، عدم تسلط کافی به مطالبی که تدریس می کند و غیره.
عوامل مخل مربوط به پیام گیرنده (دانش آموز): دانش آموزان هم ممکن است مشکلاتی از این قبیل داشته باشند. مشکلات روانی و شخصیتی از قبیل حواس پرتی، نگرانی و اضطراب، کمرویی و خودنمایی، ضعیف بودن در درس، ضعف بینایی و شنوایی، مشکل بیان و غیره.
عوامل مخل مربوط به پیام: خود پیام ممکن است مبهم و نارسا، بسیار مشکل و یا بیش از حد آسان باشد، همچنین ممکن است پیام مطابق با ذوق و علاقه ی دانش آموزان تهیه و تنظیم نشده باشد.
عوامل مخل مربوط به وسایل و محیط: ممکن است وسایلی که معلم قصد استفاده از آن را دارد خراب باشد به عنوان مثال اگر معلم طبق طرح درس قرار است از ضبط صوت استفاده کند و این دستگاه درست کار نکند، در کار معلم اخلال ایجاد می شود همچنین ممکن است محیط داخل و خارج از کلاس در کارتوریس اخلال ایجاد کند به عنوان مثال صدای زیادی بخاری یا کولر در داخل کلاس ایجاد مزاحمت و اخلاق می کند. و عوامل محیط خارج از کلاس، مانند سر و صدای شاگردان در حیاط مدرسه، صدای بوق و موتور اتومبیلها، قطارها و غیره مانع از برقراری ارتباط در کلاس درس می گردد.
3- مهارت تمرکز بخش:
یکی از وظایف مهم معلم این است که عوامل مخل را با مهارت های ویژه ای بر طرف سازد چند نمونه از فنونی که برای جلب توجه دانش آموزان و تمرکز بخشیدن به حواس آن ها به کار می رود معرفی می شود:
الف- توجه به نقش صدا و بیان معلم به هنگام تدریس: بدیهی است صدای جالب و مناسب با موضوع درس، صدای صمیمی، دلچسب و دوستانه در مقایسه با صدای خشن، تند، گوش خراش، نامفهوم در امر یادگیری و جلب توجه دانش آموزان نتیجه ی یکسان نخواهد داشت صدا نقش موثری در ایجاد بین معلم و دانش آموز دارد که توجه به آن میزان بهره گیری از فرآیند آموزشی را افزایش می دهد.
+ خصوصیات صدای خوب
در خور فهم باشد، رسا و دلنشین باشد، آهنگ (تن) صدا متغیر بوده و یکنواخت و کسل کننده نباشد، حالتهای عاطفی صدا رعایت شود، هر جمله به اقتضای معنا و ساخت دستوری آن بیان شود یعنی جمله های سوالی، خبری، منفی، تاکیدی و غیره هر کدام به صورت خاص خود بیان شود صدا با موقعیت مکانی شنوندگان مطابقت داشته باشد بطوری که همه صدای معلم را بشنوند.
ب- حرکت معلم در کلاس: جا به جایی و حرکت معلم در کلاس یکی از فنونی است که توجه دانش آموزان را به خود جلب می کند و موجب برقراری ارتباط بهتر با آنان می شود.
ج- توجه دادن کلامی و غیر کلامی: با استفاده از حرکات کلامی و غیر کلامی می توان توجه دانش آموزان را به سخنان معلم جلب کرد.
نمونه های کلامی: «به تابلو نگاه کنید»، «چه کسی جواب این سوال را می داند» و...
نمونه های غیر کلامی: استفاده از اشاره تکان دادن سر و دست به مقاصد مختلف
نمونه های کلامی و غیر کلامی: کوبیدن روی تخته با گچ و تاکید با صدای بلند که مثلا حرف اصلی در اینجاست.
د- ایجاد تنوع در برقراری رابطه بین افراد کلاس:
معلم با ایجاد تغییر در شکل رابطه ی متقابل بین افراد کلاس می تواند توجه دانش آموزان را به جریان تدریس جلب کند. در کلاس درس معمولا روابط زیر می تواند ایجاد شود: معلم با شاگرد- معلم با شاگردان- شاگرد با شاگرد- شاگرد با شاگردان و گروهی از شاگردان با گروه دیگری از شاگردان.
هـ - سکوت: سکوت نیز یکی از فنونی است که می تواند حواس دانش آموزان را به تدریس معلم تمرکز بخشد. سکوت بنا به موقعیت و تشخیص معلم می تواند چند ثانیه و یا بیشتر طول بکشد.
ز- به کارگیری حواس مختلف
معلم با توجه به موضوع درس و در نظر گرفتن موقعیت می تواند از حواس بینایی، شنوائی، بویایی، لامسه، چشایی، استفاده کند و از این طریق نیز توجه دانش آموزان را به درس کلاس جلب نماید به عنوان نمونه نشان دادن یک عکس، آویختن نقشه ی جغرافیا به دیوار، تشخیص تفاوت نرمی و زبری اشیا و با لمس کردن و...
4- مهارت آماده سازی:
آماده سازی فعالیتی است که معلم از طریق آن سعی می کند ارتباط معنی دار بین تجربیات قبلی و انتظارات و نیازهای شاگردان با هدفهای آموزشی کلاس برقرار کند.
هدف از آماده سازی عبارت است از: تمرکز حواس دانش آموزان معرفی ضمنی و غیر مستقیم موضوع درس، ایجاد علاقه، انگیزه و کنجکاوی و دانش آموز برای یادگیری مطلب جدید.
فواید آماده سازی:
- آماده سازی، دانش آموزان برای شرکت فعال در درس کلاس آماده می کند.
- در مرحله ی آماده سازی، دانش آموز از هدف درس آگاه می شود و درس برایش معنی و مفهوم پیدا می کند.
- آماده سازی موجب یادآوری معلومات قبلی دانش آموز می گردد و ناراحتی ها را به دانسته ها پیوند می دهد.
- آماده سازی علاقه و شوق یادگیری ایجاد می کند.
- آماده سازی توجه دانش آموزان را از درس جلسه قبل که ممکن است از درس فعلی متفاوت باشد به مطلب جدید جلب می کند.
روش آماده سازی: روش خاصی برای آماده سازی دانش آموزان نمی توان از پیش معین کرد. زیرا انتخاب روش به هدف درس موضوع درس و موقعیت موجود بستگی دارد و تا حدود زیادی ابتکاری است.
یادآوری درس قبل گفتن داستان کوتاه، خوانده شعر، نمایش، عکس، و غیره نمونه هایی از روشهایی آماده سازی است.
5- مهارت ارائه درس جدید:
شامل دو قسمت است: مهارت در انتخاب و تنظیم مطالب و مهارت در روش ارائه آن
الف- مهارت در انتخاب و تنظیم مطلب درس جدید: مطالبی که پس از آماده سای دانش آموزان ارائه می شود باید دارای پیوستگی و نظم منطقی باشد. معمولا این نظم و ترتیب در کتابهای درسی رعایت می شود اما معلم با تشخیص و صلاحدید خود می تواندنظم و ترتیب دلخواه در ارائه مطالب داشته باشد. یکی از اشتباهات متداول در مرحله ی ارائه درس جدید این است که اغلب معلمان نکات و مطالب فراوانی را تدریس می کنند که پراکنده هستند و ارتباط و پیوستگی منطقی با یکدیگر ندارند. در حالی پیوند مطالب باید به گونه ای تنظیم شود که دانش آموزان به آسانی آنها را درک کنند و حجم آنها نیز متناسب با توانایی آنان باشد.
ب- مهارت در انتخاب روش ارائه درس جدید: پس از اینکه معلم با انواع روشها و فنون تدریس آشنا می شود به هنگام ارائه درس از یک روش به تنهایی استفاده نمی کند بلکه در جریان ارائه درس آمیخته ای از آنها را به کار می گیرد بطور مثال ضمن اینکه از روش سخنرانی استفاده می کند ممکن است نقشه، تصویر با نموداری شاگردان نشان دهد. (روش نمایشی) از دانش آموزان سوال کند (پرسش و پاسخ) آزمایشی انجام دهد و یا از دانش آموزان بخواهد گزارشی را که قبلا تهیه کرده اند در کلاس ارائه دهند. (گزارش واحد کار)
6- مهارت جمع بندی:
جمع بندی عبارت است از اعمال و یا گفتار معلم که به وسیله ی او طراحی می شود تا ارائه مطلب درسی را به نتیجه و پایان مناسب برساند. منظور از جمع بندی نتیجه گیری از مطالبی است که توسط معلم یا شاگردان ارائه می شود و پس از ارائه درس صورت می گیرد. کلیه مراحل و فعالیتهایی که در فرآیند تدریس انجام می شوند بدون یک جمع بندی مناسب در حقیقت همانند حلقه های زنجیری گسسته از یکدیگرند.
اهداف جمع بندی:
1- تمرکز بخشیدن حواس دانش آموزان بر آموخته ها
2- پیوند دادن یک مرحله از یادگیری به مراحل دیگر یادگیری
3- ایجاد حس موفقیت و مهارت در دانش آموزان
4- پایان دادن به یک واحد کاری طولانی یا کوتاه
5- تسهیل در امر یادگیری یک مفهوم یا اصل جدید
6- پایان دادن به بحثهای کلاس
7- پایان دادن به انواع فعالیتهای درسی
7- مهارت برقراری انضباط در کلاس:
در زمان حاضر که تعلیم وتربیت کودکان در مدارس و کلاسهای پر جمعیت صورتمی گیرد یکی از متداولترین مسائلی که معلمان با آن روبرو هستند مسئله ی کلاسداری یا برقراری انضباط در کلاس درس و اصلاح مشکلات رفتاری دانش آموزان است. چنانچه کلاس درس با اصول و قواعد صحیح اداره نشود چه بسا که با اعمال رویه ها و شیوه های نادرست اثرات نامطلوب و جبران ناپذیری در شخصیت کودکان و پیشرفت تحصیلی آنان ایجاد شود. دست یابی به مهارت کلاسداری مستلزم آن است که ابتدا عواملی را که موجب بر هم زدن نظم کلاس می شوند بشناسیم و سپس شیوه های برخورد صحیح با آن عوامل را به کار بندیم.
+ عواملی که نظم کلاس را بر هم می زنند
این عوامل را به دو دسته کلی می توان تقسیم کرد عواملی ناشی از رفتار معلم و عوامل ناشی از مشکلات عاطفی و رفتاری دانش آموزان.
عوامل ناشی از رفتار معلم: در بررسی های انجام شده رفتار های زیر در رابطه با برخورد معلمان با دانش آموزان مشاهده شده است:
تحقیر دانش آموز، اجرای مقررات خشک و افراطی تنبیه غیر منطقی، توجه خاص به عده خاصی از دانش اموزان و عدم توجه به سایرین، تشویقات مبالغه آمیز و مکرر، صحبت خصوصی با برخی از دانش آموزان، عدم توجه به اختلافات فردی دانش آموزان، عدم توجه به کوششهای دانش آموزان، تهدید به کم نمره دادن، بد اخلاقی و غیره.
عوامل ناشی از رفتار دانش آموزان: انواع رفتارهای زیر که موجب بر هم خوردن نظم کلاس و در نتیجه اخلال در آموختن می شود از دانش آموزان دوره ابتدایی مشاهده می شود.
الف- رفتارهای حرکتی: بلند شدن از جای خود- ایستادن- دویدن- جستن- پریدن، راه رفتن در کلاس، روی میز رفتن، جا به جا کردن میز و نیمکت و غیره.
ب- رفتارهایی که موجب تولید صدا می شوند: تولید صدا با کوبیدن مداد و غیر روی میز و اشیا دیگر، تولید صدا با دست تولید صدا با پا کوبیدن پا به زمین، تولید صدا با کاغذ، ورق زدن کتاب و دفتر، انداختن اشیا و غیره.
ج- رفتارهای تهاجمی: قاپیدن اشیاء (کتاب، قلم، دفتر) از دیگران، انداختن کتاب بغل دستی، نابود کردن اشیاء دیگران، مشت زدن، با پا زدن، هل دادن، سیلی زدن، با اشیا زدن، پرت کردن اشیا به دیگران، گاز گرفتن، کشیدن مو، چنگ زدن به صورت.
د- رفتارهای مربوط به تغییر جهت: برگرداندن سر برای نگاه کردن به دیگران نشان دادن اشیا به دیگران توجه توجه به بغل دستی.
هـ- رفتارهای کلامی نابجا: بی اجازه ی معلم جواب دادن، اظهار نظر کردن بدون اینکه سوال شده باشد صدا کردن معلم، گریه کردن، جیغ کشیدن، آواز خواندن، بلند خندیدن، بلند سرفه کردن، سوت کشیدن، گفتگو با دیگران به هنگامی که معلم خواسته است سکوت برقرار باشد.
و- بی اعتنایی: بی توجهی به سوال یا دستور معلم، انجام کاری متفاوت با آنچه از او خواسته شده است، بازی کردن با مداد، گچ و غیره به جای انجام تکالیف درسی
ز- وضعیتهای نادرست بدنی: درست نشستن مانند روی پا نشستن و کج نشستن، ایستادن روی نیمکت به جای نشستن
ح- رفتارهای ناشی از ناراحتیهای جسمی و عصبی: جویدن انگشت و ناخن، جویدن لب، جویدن مداد و غیره، تکان دادن پا به هنگام نشستن، حرکت دادن سر و گردن، تیکهای مختلف، کند بودن در خواندن و انجام تکالیف کمی دید چشم، سنگینی گوش و غیره.
ط- رفتار قدرت طلبانه: بلند خواندن کتاب برای خود و یا دیگران، تقلید نقش معلم، انجام ندادن تکالیف درسی
+ رهنمودهایی برای برقراری انضباط در کلاس و رفع مشکلات رفتاری دانش آموز
برای رفتار مورد انتظار در کلاس قواعدی در نظر بگیرید تا دانش آموزان از انتظاراتی که از آنان دارید مطلع شوند اما با وضع اینگونه قواعد و مقررات انتظار تغییری فوری در کلاس نداشته باشید.
- بهتر است مقررات وضع شده را به طور واضح و با خط درشت روی مقوا بنویسید و در محل مناسبی در کلاس نصب کنید.
- قواعد و مقررات را صریح و روشن و کوتاه بیان کنید تا به آسانی قابل حفظ کردن باشد.
- تعداد پنج تا شش قاعده کفایت می کند زیرا دانش آموزان نمی توانند تعداد بیش از این را به خاطر بسپارند.
- تذکرات را به صورت مثبت بیان کنید مثلا به جای اینکه تذکر دهید که «با بغل دستی حرف نزنید» متذکر شوید که «موقع تدریس آرام و ساکت بنشینید» زیرا هدف آن است که اعمال مثبت تقویت شود.
+ رهنمودهایی جهت تغییر رفتارهای ناپسند دانش آموزان
- پیش از شروع درسی انتظارات خود از شاگردان را به طور مشخص بیان کنید.
- پیروی دانش آموزان از دستورالعملهای معلم را مورد تشویق قرار دهید.
- دانش آموزان را بخاطر درست نشستن تحسین کنید.
- استفاده از دست برای انجام فعالیتهای درسی را ستایش و تحسین کنید. (برای دانش آموزانی که دست به دهان می برند و ناخن و انگشت خود را می جوند.)
- دانش آموزانی که اظهار نظرهای درست و بجا می کنند تحسین کنید.
+ رهنمودهایی در زمینه رفتار معلم در کلاس
- برای تدریس آمادگی کافی داشته باشید و بدون طرح درس وارد کلاس نشوید.
- به هیچ عنوان بین شاگردان تبعیض قایل نشوید و نشان دهید که همه ی آنان برای شما یکسان اند و به سرنوشت آن ها علاقه مند هستید.
- چنانچه در جریان تدریس دچار اشتباه شدید، از اعتراف به آن نهراسید. موجب افزایش اعتماد دانش آموزان به شما می شود.
- توانایی فردی هر دانش آموز را در نظر بگیرید و کارهایی را که انجام آن ها از عهده فرد ساخته نیست به او محول نکیند
- از جدی بودن بیش از حد و در عین حال از شوخیهای بی مورد پرهیز کنید.
- اسامی شاگردان را به خاطر بسپارید و آنان را با اسم کوچک نام ببرید.
- همیشه و حتی الامکان به وعده های خود عمل کنید.
- به وضع جسمی و روانی دانش آموز توجه کنید و از میزان بینایی، شنوایی و سایر توانائیهای آن ها آگاهی حاصل کنید.
- انتظاراتی را که شاگردان از شما دارند در نظر بگیرید و به مشکلات آنان توجه کنید.
- به دانش آموزان احترام بگذارید و به عنوان تنبیه کسی را تحقیر و یا از کلاس بیرون نکنید.
- با برخی از دانش آموزان به طور خصوصی صحبت نکنید. زیرا باعث می شود دیگران احساس کنند معلم نسبت به آن ها بی مهر و علاقه است.
- دانش آموزان را به کم نمره دادن و مردود کردن تهدید نکنید.
- از تنبیه بدنی به هر صورت خودداری کنید.
- به دانش آموز بفهمانید بخاطر چه چیز او را تنبیه کرده اید.
- بعضی از رفتارهای ناپسند دانش آموزان در کلاس را نادیده بگیرید مانند بلند شدن از جا و ایستادن جا به جا شدن، راه رفتن در کلاس حرکت دادن میز و صندلی و یا نیمکت.
+ طرز برخورد معلمان با چند نوع از رفتارهای نامطلوب دانش آموزان
برخورد با پر حرفی:
اگر معلم بخواهد پر حرفی دانش آموزی را در جریان بحث گروهی کاهش دهد می تواند با او قرار بگذارد که در هر پنج دقیقه یک دقیقه اجازه صحبت خواهد داشت. معلم باید این مقدار صحبت کردن دانش آموز را تقویت کند اما پیش از آن را نباید تقویت کند. البته معلم باید مواظب باشد که حتما میزان معینی از حرف زدن دانش آموز را برای ادامه ی مشارکت او در بحث تقویت نماید، و مواظب باشد که او را از انجام این کار به کلی دلسرد ننماید.
بازیگوش و جا به جایی:
دانش آموزی که در کلاس اکثر وقتش را خارج از صندلی خود و به بازی گوشی و صحبت با این و آن می دگذارند با استفاده از روش تقویت رفتارهای مطلوب فرد این رفتار نامطلوبش را اصلاح کرد. برای این منظور باید همه ی رفتارهای مطلوب دانش آموز از جمله گوش دادن به حرفهای معلم، سوال کردن از معلم، نوشتن مطالب درسی، و رسم نقاشی را (بجز ترک کردن صندلی) مورد تقویت قرار دهیم.
خودنمایی و ایجاد سر و صدا
معلم می تواند، برای رفع مشکل سر و صدا خودنمایی یک دانش آموز، هر وقت او برای جواب دادن به سوال معلم از صندلی خود بر می خیزد و با سر و صدا می خواهد جواب سوال معلم را بدهد به او توجهی نکند و در عوض به دانش آموز دیگری که آرام در صندلی خود نشسته و تنها دستش را بلند کرده است اجازه جواب دادن به سوال را بدهد همچنین زمانی که همان دانش آموز نیز به همین نحو برای جواب دادن به سوال معلم با بلند کردن دست نوبت می گیرد معلم باید از او بخواهد تا به سوالی که پرسیده شده جواب دهد تا به این طریق رفتار مطلوب دست بلند کردن جانشین شلوغ کاری گردد.
خرد کردن کاغذ و ریختن در کلاس:
با استفاده از روش جبران کردن می توان این رفتار نامطلوب را اصلاح کرد مثلا معلم دانش آموزی را که کاغذ و خرده تراش مداد در کف اتاق می ریزد وا می دارد تا آن ها را جمع کند و در سطل زباله بریزد. و یا دانش آموزی را که پس از تذکرات مکرر باز هم به ریختن خرده کاغذ و خرده تراش مداد به کف کلاس درس ادامه می دهد وا می دارد نه تنها آشغالهایی را که خود ریخته تمیز کند بلکه تمام کف اتاق را نیز جارو بکشد.
دانش آموزی که املای کلمه ای را غلط می نویسد یا شعری را به طور درست از حفظ نمی گوید معلم از او می خواهد تا چند بار از روی آن بنویسد در واقع استفاده از همان روش جبران است.
+ دانش آموزان از معلمان خود چه می خواهند؟
1- نسبت به همه ی شاگردان کلاس خود بی طرف باشد.
2- صبور باشد
3- فراتر از توانایی معمول و وظیفه خود به شاگردان ضعیف کمک کند.
4- با ملاحظه و منصف باشد.
5- کل کلاس را به خاطر یک شاگرد ضعیف تنبیه نکند
6- اشتباه خود را بپذیرد
7- هرگز عصبانی نشود
8- در صورت در خواست توضیح و پاسخ بیشتر و بهتر بتواند آن را ارائه دهد.
9- مسایل پیچیده و مشکل را به سادگی مطرح کند.
10- هرگز به خود اجازه ندهند که کلاس با ترس و وحشت کنترل و اداره شود
11- در کلاس به خواب نرود
12- از موضوع مورد بحث خود اطلاع کامل داشته باشد.
البته نکاتی هم هستند که در بعضی مواقع با راهنمایی مدیران و معلمان توسط والدین در منزل در قابل دانش آموزان باید مراعات شود
+ نکاتی که باید توسط پدر و مادر در منزل مراعات شود
- کودک باید وقت و ساعات معینی برای انجام تکالیف و وظایف خود داشته باشد.
- موقع بازی، خواب، تماشای تلویزیون و سایر فعالیتها باید مشخص و معین باشد.
- هرگاه تغییر در برنامه کودکان اضطراب ایجاد می کند و باید کوشش به عمل آید که برنامه آن ها تغییر نکند.
- مقررات باید مشخص، ثابت و معقول باشد.
- مقررات باید روشن و واضح به کودک توضیح داده شود.
- تکالیف آموزشگاه باید در زمان و مکان معین انجام پذیرد. میز کودک بهتر است رو به دیوار باشد از رنگهای تند و اجسام محرک در اطراف کودک باید خووداری شود.
- محرکها باید محدود باشند چندین محرک و یا تکلیف در آن واحد در این کودکان ایجاد اضطراب می کند.
- پدر و مادر باید با اولیای آموزشگاه در تماس باشد و برنامه های منزل و آموزشگاه را هماهنگ کند.
- فعالیتهای جسمانی و بازی حتما در برنامه کودک گنجانده شود.
- شرایط و موقعیتهایی که موجب رفتار نامناسب می شود باید مشخص شود و باید به عمل آید که کودک در آن شرایط قرار نگیرد.
- هرگز با کودک بگو مگو نکنید.
- تنبیه باید مناسب رفتار ناپسند باشد. از تنبیه های شدید خودداری کنید.
- هرگز کودک را مسخره نکنید.
- برای ایجاد احساس احترام به خود و اعتماد به نفس پیشتر مثبت باشد تا منفی
- راههای تشویق کودک خود را بیاموزید و انجام دهید.
- در تغذیه آنها دقت لازم به عمل آورده و برنامه غذایی شان مناسب باشد.
- و...
+ ج- مهارتهای پس از تدریس
مهارتهای پس از تدریس شامل کوششهایی است که معلم پس از ارائه درس به عمل می آورد. در پایان هر جلسه درس دو نوع فعالیت عمده برای معلم باقی می ماند: یکی انجام فعالیتهای تکمیلی و دیگری انجام ارزشیابی در صورت لزوم.
+ 1- فعالیت های تکمیلی
فعالیتهای تکمیلی از دو بخش تشکیل می شوند: مهارت در انتخاب مطلب مربوطه به اینگونه فعالیتها و مهارت در گزارش روشها و فنون انجام آن
مطالبی تکمیل یک جلسه تدریس می توانند بصورت زیر باشد:
- آماده کردن دانش آموز برای درس جلسه ی بعد
- خلاصه کردن درس ارائه شده
- مرور کردن درس (آهسته و بی صدا خواندن درس توسط دانش آموزان)
- دادن تمرین برای کسب مهارتهایی که به تمرین نیاز دارند.
- فعال کردن دانش آموزان برای یاد گرفتن درس
روشهایی برای انجام فعالیتهای تکمیلی:
انتخاب روش برای انجام فعالیتهای تکمیلی به موضوع و هدف درس بستگی دارد. برخی روشهای متداول به قرار زیر است:
- خلاصه نویسی روی تابلوی کلاس
- یادداشت نکات درس توسط دانش آموزان
- نمایش عکس، پوستر، نمودار و غیره
- تمرین
- ایفای نقش
- مسئله دادن
- تکلیف شب (تعیین تکلیف)
- واحد کار
+ 2- ارزشیابی
ارزشیابی آخرین حلقه از فعالیت های آموزشی معلم و تکمیل کننده ی سایر فعالیتهای اوست و یکی از فنون بسیار مفید و موثر در مرحله پایان ارائه درس محسوب می شود. در این مرحله معلم با استفاده از فنون و روشهای مختلف بازده یادگیری دانش آموزان را سنجش می کند، و میزان توفیق آنان را در دستیابی به هدفهای آموزشی تعیین می کند. همچنین معلم با انجام این کار میزان موفقیت خود را در پیاده کردن مراحل مختلف طرح آموزشی اش تعیین می کند.
در اینجا به بررسی یکی از فنون ارزشیابی می پردازیم. علاقه مندان می توانند به منابع علمی گوناگون مراجعه کرده و روشهای دیگر را مطالعه کرده و استفاده های لازم را از آنان ببرند.
ارزشیابی پیشرفت تحصیلی:
منظور از ارزشیابی پیشرفت تحصیلی سنجش عملکرد یادگیرندگان و مقایسه نتایج حاصل با هدفهای آموزشی از پیش تعیین شده به منظور تصمیم گیری در این باره است که آیا فعالیتهای آموزشی معلم و کوششهای یادگیری دانش آموزان به نتایج مطلوب انجامیده اند و به چه میزانی.
این ارزشیابی مستلزم دو اقدام اساسی است:
1- تعیین هدفهای آموزشی 2- سنجش یا اندازه گیری عملکرد یاد گیرندگان
+ تهیه طرح ارزشیابی پیشرفت تحصیلی
طرح ارزشیابی پیشرفت تحصیلی شامل یک جدول به نام جدول مشخصات درس یا کتاب است جدول مشخصات یک جدول دو بعدی است با تعدادی ردیف و ستون متناسب با محتوا و هدفهای آموزشی درس. در ردیف بالای جدول که بعد محتوا نام دارد اجزای مطالب درس یعنی موضوع هایی که درس داده شده اند نوشته می شوند و در ستون کنار آن که بعد هدف نامیده می شود فهرست هدفهای آموزشی قرار می گیرند.
در بعد هدف جدول مشخصات هدفهای آموزشی بر طبق طبقه بندی های هدفهای آموزشی بلوم که به آن اشاره شد. دسته بندی می شوند این بعد جدول می تواند هم هدفهای حوزه ی شناختی و هم هدفهای حوزه های عاطفی و روانی حرکتی را شامل شود. در درون خانه های جدول مشخصات تعداد یا درصد سوالهای آزمونی که قرار است تهیه شود نیز نشان داده می شود. برای تعیین و توزیع سوالها دو نکته باید در نظر گرفت:
اول- توجه به اهمیت مطلب درسی و هدفهای آن، دوم- مقدار زمانی است که صرف آموزشی آن مطلب و هدفهایش شده است.
|
بعد هدف |
بعد محتوا |
بخش اول فصل اول فصل دوم . . . |
بخش دوم فصل اول فصل دوم . . . |
بخش سوم فصل اول فصل دوم . . . |
تعداد کل سوالها |
درصد سوالها |
|
هدفهای حوزه ی شناختی |
دانش فهمیدن کار بستن . . . و غیره |
|
|
|
|
|
|
هدفهای حوزه ی عاطفی |
دریافت کردن پاسخ دادن ارزش گذاری و غیره |
|
|
|
|
|
|
هدفهای حوزه ی روانی- حرکتی |
ادراک آمادگی پاسخ هدایت شده . . . و غیره |
|
|
|
|
|
|
تعداد کل سوالها |
|
|
|
|
|
|
|
درصد سوالها |
|
|
|
|
|
|
جدول مشخصات درس، ویژه ی طرح آزمون پیشرفت تحصیلی
وسایل کتبی اندازه گیری پیشرفت تحصیلی:
مهمترین وسیله اندازه گیری پیشرفت تحصیلی آزمون است. این آزمون ها به دو دسته تقسیم می شود:
آزمونهای عینی و آزمونهای غیر عینی:
آزمون های عینی آزمونهایی هستند که در آنها هم سوالها و هم جواب سوالها در اختیار آزمون شونده قرار می گیرد. مانند سوالهای صحیح- غلط- جور کردنی- و چند گزینه ای.
آزمونهای غیر عینی:
که آزمونهای تشریحی یا انشایی هم می گویند آزمونهایی هستند که در آن ها سوالها در اختیار آزمون شونده گذاشته شده و او جواب سوالها را خود آماده می کند و در برگه ی امتخانی می نویسد.
مانند آزمونهایی با سوالهای گسترده پاسخ و آزمونهایی با سوالهایی محدود پاسخ آزمونهایی با سوالهایی کوتاه پاسخ، بیشتر ارزشیابی در مدارس به وسیله ی این گونه آزمونها انجام می گیرد.
+ ویژگیهای معلم موثر
1- شاخصیت معلم
معلم محتوای درسی و مدرسه است دانش آموزان اغلب فایل خود را برای یک موضوع درسی به معلم و روش آموزش آن درس ربط می دهند. شور و اشتیاق و قابلیت های معلم در ارائه یک محتوا به دانش آموزان منتقل می شود. ویژگی های شخصیتی معلم یکی از اولین مجموعه ویژگی هایی است که باید در یک معلم موثر جست و جو کرد.
شاخص های شخصیت معلم:
1- همدلی با دانش آموزان 2- گوش دادن با تمرکز و علاقه به حرف دانش آموزان 3- دغدغه ها و سوالهای دانش آموزان را درک می کند 4- تک تک دانش آموزان را می شناسد 5- انصاف داشته و به دانش آموزان احترام می گذارند 6- با دانش آموزان ارتباط متقابل اجتماعی برقرار می کنند 7- در دانش آموزان شور و شوق و انگیزه را برای یادگیری افزایش می دهند 8- نگرش مثبت به حرفه ی معلمی دارد.
2- مدیریت و سازماندهی کلاس:
معلم موثر با همان دقت و توجهی که طرح درسش را تهیه می کند برای سازماندهی کلاس درس نیز برنامه ریزی می کند و این طرح این امکان را می دهد که ضمن سر و صدا و ارتباط متقابل معلم و دانش آموز به کار خود ادامه می دهند مولفه های طراحی سازماندهی کلاس عبارتند از: ترتیب میز و صندلی، نظم، ایجاد روال های معمول روزانه و آموزش چگونگی سازماندهی محیط یادگیری به دانش آموزان.
تفاوت عمده میان معلم با تجربه و بی تجربه این است که تازه کاران در هفته نخست مدرسه بلافاصله محتوای درسی را شروع می کنند در حالی که با تجربه ها، ابتدا جوی مثبت خلق می کنند و سپس به هدف آموزشی خود می پردازند.
3- سازماندهی آموزشی و جهت دهی به آن:
تدریس فعالیتی است پیچیده که مستلزم آمادگی دقیق، طراحی هدفها و فعالیت هاست.طراحی بر اساس ساعت، روز و هفته در کوتاه مدت و در بلند مدت در طول یک سال تحصیلی را تحت پوشش قرار می دهد.
طرح درسها معمولا به تدابیری برای سبک های یادگیری و نیازهای متفاوت دانش آموزان توجه دارد. و همچنین به گوناگونی روش های آموزشی نیز توجه می شود باید دانست یک طرح درس، تام و تمام نیست و صرفا توصیفی از آن چیزی است که در کلاس باید رخ دهد. بنابراین یک طرح درس خوب تضمین کننده ی آموزشی با کیفیت مناسب نیست (البته شرح طرح درس در این مقاله آمده است).
ع- اجرای آموزش:
آموزش موثر حاصل ترکیب مدیریت خوب کلاس، سازماندهی، طراحی موثر و ویژگیهای شخصیتی معلم است. ارائه مواد درسی به دانش آموزان در کلاس و فراهم کردن تجاربی برای آنان تا با مواد درسی ارتباط واقعی ایجاد کننده حیاتی است. در کلاس درس هر یک از دانش آموزان در محیط مثبت کلاس که حمایت کننده، چالش برانگیز و پرورش دهنده ی اهداف آموزش است به آن اهداف نایل می شود. بهترین طرح درس غیاب عامل مدیریت کلاس و یا عدم وجود رابطه ی صمیمی معلم با دانش آموزان، از کارایی بسیار کمی برخوردار خواهد بود. اجرای آموزش مانند اجرای نمایش است که در آن همه ی عوامل پشت صحنه و حضار فقط، صحنه ی نمایش را می بینند. (روشهای اجرای آموزشی در بحث طرح درس آمده است)
5- نظارت بر پیشرفت و توان بالقوه ی دانش آموزان:
معلمین موثر درباره نوع عملکرد هر یک از دانش آموزان کلاس که درس می دهند درک مشخصی دارند آن از روش های اندازه گیری رسمی و غیر رسمی گوناگونی استفاده می کنند تا تسلط دانش آموزانشان را بر یک مفهوم یا مهارت کنترل و ارزیابی کنند از جمله این روشهای اندازه گیری تکلیف و بازخورد است که بوسیله ی آن می تواند بر یادگیری دانش آموزان تاثیر مثبتی داشته باشد.
+ اهمیت تکلیف
امروزه ارزش تکلیف خانه اغلب مورد تردید قرار می گیرد زیرا اغلب دانش آموزان در فعالیت های بیرون از مدرسه شرکت می کنند این امر منجر به تکلیف انجام ندادن دانش آموزان و دلسرد شدن معلمان از آنان می شود با این وجود تکلیف منزل می تواند مثل یک مکمل برای کار کلاس به کار رود در این صورت بخش مهمی از تدریس موثر است.
اهداف مهم تکلیف: تمرین، آمادگی و بسط...
تکلیف تمرینی: همان تقویت مفاهیم آشنایی است که نیاز به مرور دارند.
تکلیف آمادگی: دانش آموزان را با مفاهیمی روبرو می کند که روز بعد بطور مفصل در کلاس ارایه می شود.
تکلیف بسطی: تعمیق مفاهیم مرتبط با درس را آسان می کنند.
معلمان موثر نه تنها برای شاگردان تکالیفی تعیین می کنند بلکه مرتباً آن تکالیف را کنترل و بررسی نیز می کنند که باعث پیشرفت تحصیلی دانش آموزانش می شود و این تکالیف بیشتر در مورد بحث های کلاسی و فعالیت های نگارشی تفکر انگیز است که منجر به یادگیری دانش آموز می شود.
بازخورد:
بازخود یکی از قدرتمندترین فنون اصلاحی برای افزایش نتیجه ی یادگیری دانش آموزان است. معلمان موثر بازخورد را به موقع ارائه می دهند و مراقبت می کنند که بازخورد به خصوص مرتبط با معیارهای تکلیف مورد نظر باشد. بازخورد معلمان موثر فقط مثلا اشاره به پاسخ های درست و غلط نمی باشد بلکه آن ها درباره ی روندی که شاگردان درست یا غلط انجام می دهند و چگونگی اصلاح کارشان توضیحات خاص ارائه می دهند.
6- مهارت حرفه ای:
معلمین در وسایل ارتباط جمعی به شیوه های گوناگونی تصویر می شوند از تصاویر زیان بخش گرفته تا استادی دوست داشتنی در حرفه ی خودشان که دانش آموزان را به عملکردی برتر تشویق می کنند. صدای معلمین موثر را همواره می توان شنید و احساس کرد. معلم موثر در گفت و گوی با دانش آموزان، همکاران، اولیا و مدیریت شرکت می کند در دسترس است، با دیگران با احترام برخورد می کند و در کار خود متخصص است. معلم حقیقی استاد آموزش است.
+ 1- یک معلم اثر بخش چه کسی است؟
معلمانی اثر بخش هستند که دستیابی به اهدافی خاصی را در نظر می گیرند خواه این اهداف توسط خود آنها و یا دیگران (مثلا مدیران مدارس، وزارت آموزش و پرورش) تهیه و تدوین شده باشد در نتیجه آنان که به دنبال بررسی در مورد افزایش اثر بخشی معلمان هستند باید اهداف مورد نظر معلمان را با دقت بشناسند.
معلمان اثر بخش باید دانش و مهارتهای مورد نیاز جهت دستیابی به اهداف مورد نظر را داشته باشد و نیز باید بتوانند آنها را در زمان مناسب به شیوه مطلوب و مورد انتظار به کار گیرند. بر طبق نظر میولی (1982) برخورداری از دانش و مهارتهای مختلف با نام شایستگی یا صلاحیت معلم آورده می شود و کاربرد دانش و مهارتهای مزبور به عنوان عملکرد معلم تلقی می شود لذا پژوهشگرانی که سعی دارند اثر بخشی معلم را بشناسند باید بتوانند پیوندی بین شایستگی معلم و عملکرد وی و تحقق اهداف آموزشی یا به عبارتی اثر بخشی معلم برقرار کنند.
در واقع می توان گفت نشانه بارز یک معلم اثر بخش آن است که به جای عمل کردن به شیوه های از پیش تعیین شده و یا کاربرد فنون و روشهای خاص هر آن چه که برای تحقق اهداف ضروری می باشد را انجام می دهد.
معلم اثر بخش معلمی است که به گونه ای متناسب اهداف که مستقیم یا غیر مستقیم با دیگری دانش آموز مرتبط است را متحقق می کند.
2- چه عاملهایی به اثر بخشی معلم کمک می کند؟
- معلمان و آمر آموزش
- تفاوتهایی درونی (تفاوت قابلیتهای مختلف یک معلم) و پیروی (تفاوت معلمان با یکدیگر) معلم
- حدود و وسعت اهدافی که معلمان پیگیری می کنند
- دانش آموزان و والدین آن ها
+ دستورالعملهایی برای اثر بخشی معلمان در فرآیند تدریس
* ایجاد فرصت برای یادگیری:
1- در مورد ایجاد فرصت برای یادگیری باید از ارزیابی های دوره ای صورت گیرد به ویژه در مورد آن دسته از موضوعاتی که تماماً و یا اساساً در مدرسه یاد گرفته می شود.
2- اگر دانش آموزان برای یادگیری دروسی که مهم و اساسی فرض شده است فرصت اندکی دارند تلاشها و فعالیتها باید در جهت افزایش فرصتهای یادگیری صورت گیرد.
* تکلیف درسی:
1- تکالیف درسی واگذار شده به دانش آموزان نه تنها باید بر مبنای ارتباط تکلیف با اهداف و مقاصد انتخاب گردد بلکه باید متناسب با خود دانش آموزان نیز باشد یعنی اینکه تکلیف بایستی توازن و هماهنگی ظریف و پیچیده میان اهداف و مقاصد معلم و سطح معمول دانسته ها و مهارتهای دانش آموز را منعکس کند.
2- تکلیف شامل تکلیف خانه باید بر مبنای منظم و مداوم به دانش آموزان داده شود.
باید این تکالیف در اوقات اضافی به دانش آموزان داده شود تا آنچه از پیش یاد گرفته اند عمیقاً فرا گرفته و یا تمرین کنند. در بعضی از خانواده به این تکالیف اهمیت نمی دهند یا قادر به کمک کردن نیستند بنابراین بهره و استفاده دانش آموزان کاهش می یابد بنابراین معلمان باید اطمینان یابند که دانش آموز نسبت به چگونگی انجام تکالیف خود آگاهی دارد.
3- دانش آموزان باید در مقابل انجام تکلیف، شیوه و کیفیت آن پاسخگو باشند. در حقیقت معلمان باید اطمینان یابند که دانش آموزان قبل از آن که به آن ها اجازه داده شود که خودشان کار کنند از دانش و مهارتهای مورد نیاز جهت انجام کیفی تکالیف مورد انتظار برخوردارند.
4- معلمان باید به هنگام فعالیت کلاسی بر کار دانش آموزان نظارت داشته باشند و همچنین به یک یک دانش آموزان و یا گروه های کوچک آن ها به گونه ای کمک کنند که مزاحم سایر دانش آموزان نباشند.
5- معلمان باید از اطلاعات بدست آمده از تکالیف دانش آموزان نه تنها برای ارزشیابی آنان استفاده کنند بلکه همچنین بر اساس آن ها آموزشهای اضافی را نیز به منظور رفع اشتباهات یادگیری و بد فهمی های دانش آموزان تدارک ببینند.
محیط و فضای کلاس:
بیشتر کارآموزش در همه کشورها در کلاس درس انجام می گیرد بنابراین معلمان هنگام تدریس در کلاس باید حتما تمامی تدریس خود را به طرف گروه دانش آموزان هدایت کند. حتی زمانی که آن ها با دانش آموزان به طور انفرادی کار می کنند باید از فعالیتهای سایر افراد گروه یا کلاس آگاه باشند. از طرف دیگر بهره ای که دانش آموزان از این تدریس گروه- مدار یا دیگری دارند تا اندازه زیادی به ویژگیهای منحصر به فردی بستگی دارد که هر یک از دانش آموزان با خود آن را به کلاس درس می آورند. معلمان برای ایجاد کلاسهای اثر بخش می توانند محیط فیزیکی و روانی کلاس و یا هر دو را اصلاح و دگرگون سازند.
محیط فیزیکی، تدریس و یادگیری:
محیط فیزیکی کلاس درس شامل متغیرهایی مانند نظم و ترتیب کلاس (نبت 1987) تجهیزات و مواد آموزشی (آین لی 1987) تعداد دانش آموزان (کلاس 1987) و نحوه نشستن دانش آموزان (وینسیتن 1987) است.
محیط و فضای کلاس بیشتر به گونه غیر مستقیم با یادگیری دانش آموزان مرتبط است یعنی محیط و فضای کلاس برافرادی که در آن هستند تاثیری می گذارد. (هم معلمان و هم دانش آموزان) در واقع بر محتوا و میزان یادگیری واقعی دانش آموزان تاثیر می گذارد.
محیط روانی، تدریس و یادگیری:
تاثیر مستقیم محیط روانی کلاس بر روی یادگیری دانش آموزان به عنوان یک عامل مهم دارای پشتوانه تجربی زیادی است.
محیط روانی کلاس را به عنوان جو و یا فضای توصیف می کند، که بالقوه همانند یک گروه اجتماعی بر آنچه که دانش آموزان یاد می گیرند تاثیر می گذارند.
سه عنصر محیط روانی که مربوط به یادگیری دانش آموزان است عبارتند از: عاطفه، وظیفه، سازماندهی، معملمان اثر بخش با ترکیب این سه عنصر قادر به ایجاد و آفرینش کلاسهایی خواهند بود که در نظر دانش آموزان وجهه ای جذاب، وظیفه مدار و کاملا سازمان یافته دارد.
کلاسهای جذاب: کلاسهایی هستند که در آن دانش آموزان متوجه گونه ای احترام متقابل میان خود و معلم می شوند روابطی مثبت و مبتنی بر همکاری و مشارکت میان دانش آموزان حاکم است و در نهایت در چنین کلاسهایی آنها از رضایت و خرسندی درونی بیشتری بهره مند می شوند.
کلاسهای وظیفه- مدار: کلاسهایی هستند که دانش آموزان در آنها اهداف مشخص را مورد توجه و پیگیری قرار می دهند که باید در قبال تحقق آن پاسخگو نیز باشند در این کلاسها زمان قابل توجهی برای دستیابی به این اهداف صرف می شود. کلاسهایی کاملا سازمان یافته است که دانش آموزان در آنها باور کرده اند که انتظارات رفتاری و یادگیری به خوبی روشن است و ساختار مناسبی نیز برای هدایت رفتار و یادگیری فراهم شده است.
دستورالعملهایی برای افزایش اثر بخشی معلمان در محیط و فضای کلاس:
1- معلمان باید کلاسهای درس جذاب و عملکردی را بیافرینند. بخشی از این منظور به در اختیار گذاشتن تجهیزات و وسایل لازم و ضروری مربوط است.
2- معلمان باید کلاسهای درس وظیفه- مدار را بیافرینند.
در این کلاسها معلمان و دانش آموزان دارای کارا و فعالیتی برای انجام دادن هستند انجام این فعالیتها و دستیابی به اهداف مربوط به آن همیشه در اندیشه دانش آموزان و معلمان است. در این کلاسها فرصت های فراوانی برای کار و بازی دیده می شود. زیرا در این کلاسها بر آنچه که تحقق یافته اند آنچه که انجام شده تاکید می شود.
3- معلمان باید کلاسهایی را ایجاد کنند که در آن توجه و احترام متقابل میان آنها و دانش آموزان و نیز همبستگی لازم در بین دانش آموزان وجود داشته باشد.
سازماندهی و مدیریت کلاس درس:
سازماندهی کلاس: به نظم و ترتیب درس و اجتماعی دانش آموزان در کلاس درس اشاره می کند. در کلاس درس با دانش آموزانی مواجه ایم که توانایی و میزان پیشرفت آن ها با یکدیگر مشابه و یا کاملا متفاوت است معلمان می توانند در این کلاسها درس دهند و با همه دانش آموزان یا با گروههای کوچک دانش آموزی و یا با یک به یک دانش آموزان کار کنند. همچنین معلمان در این کلاسها می توانند از آنها انتظار داشته باشند که به تنهایی یا با هم کار کنند.
مدیریت کلاس: به روشهایی مربوط است که معلمان به مدد ان ها رفتار اجتماعی مثبت و مناسب دانش آموزان را بهبود می بخشد و رفتار های مخرب آن ها را مورد بررسی قرار می دهند. در این مورد دو جنبه اصلی مدیریت کلاس شناسایی شده است: جلوگیری از مشکلات رفتاری و واکنش در برابر آن ها مفهوم اخیر مدیریت در کلاس بیشتر با عنوان «انضباط» مشخص می شود.
دستورالعملهایی برای اثر بخش تدریس معلمان
سازماندهی کلاس درس:
1- زمانی که محتوای جدیدی به دانش آموزان ارائه می شود آموزش همه و یا اکثریت بر آموزش انفرادی یا گروه اندکی از دانش آموزان ارجحیت دارد.
2- هنگامی که باید از یادگیری کامل همه شاگردان اطمینان یابیم، گروههای کوچک کلاسی باید تشکیل شود.
3- وقتی که گروههای کوچک شکل گرفتند دانش آموزان در همه گروهها باید از آموزش کیفی بالایی برخوردار شوند به ویژه مطالب محتوا ارائه شده به شاگردان باید چالش انگیز باشد.
4- تشکیل گروههایی از دانش آموزان که توانایی های متفاوتی دارند (به جای توانایی های مشابه) می تواند برای دانش آموزان هم از نظر ارائه کمک های لازم و هم از نظر معرفی الگوهای موفق موثر واقع گردد.
5- معلمان باید هنگام کار با گروههای کوچک از وضعیت بقیه دانش آموزان کلاس کاملا آگاه باشند و اقدامات لازم را به منظور فعال نگهداشتن ایشان در جریان یادگیری و کار کلاسی تدارک ببینند. به علاوه در مورد دانش آموزان خارج از گروه دادن تکالیف وسایل تفکر برانگیز گوناگون و جاذب که نتایج و جوابهای مشخصی دارند می تواند نیاز به توجه همیشگی معلم را به آنها کاهش بدهد.
مدیریت کلاس:
1- معلمان به منظور آن که زمان غیر آموزشی در کلاس را به کمترین مقدار برسانند باید درس را در وقت مقرر شروع و تمام کنند و وقفه های بین فعالیتهای کلاس را به کمترین حد برسانند قواعد و قوانین معنادار و کارآمدی را تدوین و اجرا کنند و کلاس را چنان نظم بخشند که رفتارهای مخرب شاگردان را هر چه بیشتر کاهش دهند.
2- استانداردهایی برای رفتار کلاسی مناسب باید از اول سال یا شروع دوره جدید نوشته و گوشزد شده و هر از چند گاهی اصلاح گردد.
3- معلمان باید رفتارهای مثبت و اجتماعی ارزشمند را به ویژه در مورد شاگردان بدرفتار تقویت کنند.
4- تنبیه و مجازات مناسب و عادلانه باید برای رفتارهای نا مناسب همه دانش آموزان به کار رود.
5- معلمان باید توانایی القا و انتقال مفاهیم زیر را به دانش آموزان داشته باشند.
الف- از آنها انتظار شرکت در کلاس به منظور همکاری در امور مهم کلاسی را داشته باشند. (آگاهی گروهی)
ب- همیشه و در همه حال بدانند که در کلاس چه می گذرد. (با آن بودن)
ج- قادر باشند که در یک زمان به چند مقوله یا پدیده رسیدگی کنند (ارتباطات چندگانه)
د- از هدف اصلی درس که توسط معلم هدایت می شود دور نشوید. (تحرک گروهی)
هـ - باور داشته باشند که دانش آموزان برای یادگیری و کیفیت کارشان مسئولند. (پاسخ دادن)
ساختار دروس:
تدریس از یک جهت با وجهه اجتماعی کلاس و از جهت دیگر با وجهه علمی هر درس مواجه است یک درس بطور سان شامل توالی و فعالیتهایی است که در یک کلاس و یک دوره زمانی محدود برای دستیابی به اهداف از قبل تعیین شده انجام می شود. بنابراین هر درس دارای 3 ویژگی است:
الف- فعالیتها ب- هدف ج- توالی و دوره زمانی
فعالیتها:
تعداد فعالیتها در بیشتر کلاسهای درس زیاد نیست شامل سه قسمت می باشد: درس دادن- کار و بازی- اداره کلاس
درس دادن: شامل فعالیتهایی است که معلم مفاهیم و اطلاعاتی را به طور مستقیم برای گروهی از دانش آموزان مطرح می کند (به عنوان مثال سخنرانی برای کلاس، رهبری مباحث کلاس) و یا وسایل دیگری را برای ارایه مفاهیم و اطلاعات به دانش آموزان به کار می برد. (مانند نمایش فیلم یا اسلاید)
کار و بازی: فعالیت هایی است که از دانش آموزان انتظار می رود به تنهایی یا همگی به انجام تکلیف یا کاری بپردازند و یا با یکدیگر بازی کنند. دانش آموزان محور اساسی در فعالیت اند هر چند معلم در این فعالیتها به کمک دانش آموزان می شتابد.
شیوه اداره کلاس: شامل فعالیتهایی در ارتباط با اداره کلاس درس است. برای مثال برلاینر (ص 4، 1983) تدبیر کلاس (شیوه ی اداره ی کلاس) را به عنوان هر نوع فعالیتی توصیف می کند که دانش آموزان از وقایع روزانه آگاه می شوند و با آدابی همراه است.
هدفها: طرحهای بسیاری برای طبقه بندی فعالیتها با توجه به اهداف مورد نظر پیشنهاد شده است معروف ترین طرحهای مربوط به طبقه بندی اهداف عبارت است از: طبقه بندی اهداف شناختی (بلوم و دیگران، 1956) اهداف عاطفی (کراتول و همکاران، 1964) ورانی – حرکت (هارو 1972) این طرحها اساساً مبتنی بر تجزیه و تحلیل اهدافی است که معلمان برای دانش آموزان تعیین کرده اند.
البته توضیح هدفها در قسمت طبقه بندی هدفهای آموزشی بلوم گفته شده لازم به ذکر نیست.
توالی و دوره زمانی: از آنجایی که همه فعالیتها به طور همزمان نمی تواند در کلاس درس اتفاق افتد لذا باید به امر توالی توجه کرد که در قالب آنها فعالیتها انجام خواهد شد. همچنین زمان صرف شده برای یک فعالیت بایستی در نظر گرفته شود.
دستورالعملهایی برای اثر بخش معلم:
1- دانش آموز بایستی در جهت دروس خود قرار داده شوند. در بعضی اوقات در شروع هر درس باید به دانش آموزان برای یادگیری درس جهت داده شود. اهداف یا مقاصد درس بایستی در طی این دوره جهت دهی هر زمان به زبانی ساده به دانش آموزان گفته شود.
2- ارائه مطالب درسی به دانش آموزان باید کاملاً روشن و دقیق باشد. هدف اساسی از ارائه دقیق مطالب به دانش آموزان آن است که ایشان بر اهداف درسی خود تسلط یابند.
3- دامنه و میزان درک دانش آموزان از موضوع ارائه شده و این که آنها می توانند به درستی آن را به کار برند باید به طور دوره ای و منظم مورد نظارت و کنترل قرار بگیرد.
معلمان می توانند پرسشهایی از اهداف و موضوع درس از دانش آموزان داشته باشد و یا تمرین یا مساله ارتباط با هدف درس مطرح کند بطوری که دانش آموز بتواند در گروه کوچک و یا یک به یک حل کنند.
4- پس از آن که معلمان به گونه ای منطقی فهمیدند که دانش آموزان درس را آموخته اند و به هدف آن رسیده اند آن گاه است که باید فرصتهای مناسبی را به آنها بدهند تا ایشان آموخته های خود را تمرین کنند.
5- دانش آموزان باید در هر مرحله از درس از پیشرفتهای خود آگاه شوند و خطاها و بد فهمی های آشکارشان پیش از زیاد شدن و مزاحمت برای یادگیری های بعدی اصلاح شود.
6- دروس باید از سوی معلمان به عنوان بخش هایی از واحدهای بزرگتر آموزشی بررسی شود معلمان و دانش آموزان که درس را یک وسیله اساسی یادگیری می پندارند چه بسا به جای دیدن جنگل به مشاهده درختان بسنده کنند همان طور که فصلهای یک کتاب درسی برای افزایش یادگیری از یک درس مهمتر است یک واحد آموزشی در کلیت خود مهمتر از یک یک اجزای آن است.
دستورالعملهایی برای افزایش اثر بخشی معلمان در مشارکت و موفقیت دانش آموزان:
1- معلمان باید معیارهایی را برای موفقیت مشخص کنند و دانش آموزان باید بدانند که معلمان در امر یادگیری از آنها چه انتظاری دارند.
2- دانش آموزان را باید برای تلاششان در یادگیری تشویق کرد.
3- باید دانش آموزان را برای راهبردهایی به منظور یادگیری یاری کرد آنچه در این مورد مهم است آموزش راهبردهایی است که دانش آموزان را در به یاد آوردن و به کار بردن آموخته های خود کمک می کند.
4- معلمان باید وضعیتی را در کلاس ایجاد کنند که همراه با «قدرت نگهدارندگی» باشد دانش آموز را قادر می سازد تا به طور مستمر در امر یادگیری مشارکت کند.
5- معلمان باید به هنگام تدریس از فنونی گیرند که توجه دقت و مشارکت دانش آموز را در برداشته باشد.
6- زمانی که دانش آموزان در جای خود به انجام تکلیف می پردازند معلمان باید در کلاس قدم بزنند و نحوه انجام تکلیف را نظارت کنند.
7- معلمان باید علاقه و توجه خود را به دانش آموزان به طور شفاهی و غیر شفاهی ابراز کنند مانند توجه داشتن یکسان به همه دانش آموزان نگاه کردن به آنها و لبخند زدن و اشاره کردن در موارد خاص.
+ چگونه می توان اثر بخشی معلمان را افزایش داد
1- رهیافتها
معلمان بعضاً به تجدید نظر در شیوه های آموزشی التفات نداند علت آن می تواند:
الف- آگاهی نداشتن از تغییر لازم
ب- نبود دانسته ها و مهارت های لازم
ج- بی اعتقادی به نتیجه تغییر روش باشد.
الف- آگاهی نداشتن از تغییر لازم:
بعضی معلمان تغییر روش آموزشی را لازم نمی دانند آنها باور دارند که وظیفه خود را به خوبی انجام می دهند و یا لا اقل آن چه را می توانند عمل می کنند. اینان ضرورت تغییر روش را در جنبه هایی از کارکرد تدریس خود نمی پذیرند در این باب تلاشهایی به منظور افزایش اثر بخشی معلمان شده است تا معلمان را از عملکرد خود آگاه کنند یکی از روشها آن است که عملکرد معلم را در کلاس درس زیر نظر بگیریم سپس نتیجه را با معلم در میان بگذاریم. آن چه از این کار به دست می آید باید با موارد مشابه مقایسه شود. البته به معلمان کارآمد توجه می شود به این ترتیب معلم از چند و چون کار خود آگاه می شود سپس معلم طرح اصلاحی را تدوین می کند تا برای مدتی کم آزمایش شود مشاهدات تا رضایت معلم از پیشرفت خود ادامه می یابد.
ب- فقدان دانش و مهارت های کافی برای ایجاد تغییر:
این که فقط نیاز به تغییر را بشناسیم در خیلی از موارد ما را به مقصود نمی رساند دستیابی به پیشرفت آموزشی به داشته ها و مهارتهای معلم بستگی دارد. البته معلم باید مفاهیم پیچیده را توضیح دهد. اما شیوه های دیگری هم برای اصلاح آموزش داریم که دستیابی به آنها به مهارت معلم نیاز دارد. معلمان می توانند مهارتهای خود را از منابع زیر بدست آورند.
1- دوره کارآموزی قبل از خدمت
2- کتابهای راهنما و دستورالعملها
3- دوره کارآموزی ضمن خدمت
ج- بی اعتمادی به تغییر روش آموزشی:
بعضی از معلمان بر این باورند که تاثیرشان در زندگی دانش آموزان اندک است بحث بر سر این نیست که این معلمان چه می گویند و چه می کنند بلکه آن است ه آن ها نمی توانند در تدریس خود موفق باشند. بیشتر دانش آموزان آن ها همواره در یادگیری ناموفق اند و معلمان آن را به ویژگی های دانش آموزان و یا ناهنجاریهای خانوادگی آنها نسبت می دهند بنابراین مقاومت این معلمان در برابر هر گونه تغییر تعجبی ندارد. باید به این گونه معلمان نشان داد که می توانند موجب تحول در زندگی دانش آموز باشند. به ویژه لازم است که ارتباط میان آن چه می دانند و می کنند را از سویی و آن چه که دانش آموز ایشان یاد می گیرند را از سوی دیگر مشاهده کنند و این تنها در صورتی است که تغییر شیوه آموزشی به یادگیری هر چه بهتر دانش آموزان بیانجامد و در نتیجه این معلمان احتمالاً باورهای خود را تغییر می دهند و فعالیتهایی متناسب تر را پیش می گیرند.
2- حمایت از تلاشهایی که به اصلاح می انجامد
هر معلمی نمی تواند بدون پشتیبانی دیگران در عملکرد خود موفق باشد. در واقع هم معملمانی که خواستار تغییر در روند آموزش هستند دشواری هایی دارند و شاید هم گاهی میدان را خالی کنند اگر از آن ها پشتیبانی نشود شاید دست از ادامه راه بردارند در واقع هر تغییری نیاز به زمان دارد. اگر زمان لازم در اختیار معلم قرار نگیرد وی کار را رها می کند و ناامید می شود بنابراین اگر فعالیتهای اصلاحی موفقیت آمیز باشد مدیران و معلمان نیاز دارند تا از حمایتهای لازم برخوردار شوند.
تدارک فرصتهایی برای بهره مندی از لغزشها:
معلمانی که خواهان تغییر هستند حتما لغزشهایی خواهند داشت اگر به این دلیل سرزنش شوند دست از ادامه راه بر می دارند و به فعالیتهای عادی می پردازند مسئوولان آموزشی باید معلمان را به هنگام خطا سرزنش نکنند و معلمان باید بفهمند که تغییر روند آموزشی برای آموزش و بهره مندی ایشان است.
فراهم ساختن فرصتهایی برای یادگیری از دیگران
تدریس بیشتر مدارس دنیا یک شغل است هر یک از معلمان بیشتر وقت خود را درکلاسهای درس با دانش آموزانشان می گذرانند آنها کمتر با بزرگسالان ارتباط دارند وقتی مدیران به کلاس درس یکی از معلمان وارد می شود مقصودشان بیشتر قضاوت در مورد تدریس معلم است و کمتر در فکر کمک به وی هستند تا روند آموزش پیشرفت کند. مدیران اغلب کلاس های معلمان را بطور جداگانه بررسی می کنند و آن ها را با هم مقایسه نمی کنند معلمان باید فرصت داشته باشند تا از دیگران بیاموزند این امر پیشرفت تدریس لازم است.
رویارویی با معلمان به عنوان افراد:
همواره به معلمان گفته شده است که با دانش آموزان خود به عنوان افراد مستقل روبرو شوند اما باید فرض کرد که همه ی معلمان یکسان هستند به عبارت دیگر همواره در شناسایی تفاوتهای فردی میان معلمان شکست می خورند تا اینکه به آنها توصیه کنند که شیوه ی تدریس خود را با تفاوتهای فردی دانش آوزان سازگار کنند. در صورتی که فقط کافی است متناسب با نیاز معلم از او حمایت شود. به عنوان مثال هایکینز بیان می کند معلمی که به راحتی خود را به خطر می اندازد به آن گونه محیط آموزشی نیاز دارد که به وی میدان دهد. با اینکه لا اقل از نظر روانی و احساسی وی را حمایت کنند. بر عکس یک معلم محافظه کار در چنین محیطی دچار اضطراب می شود و دست از تلاش بر می دارد اگر قرار است که این معلم هم اثر بخش باشد به محیط آموزشی متفاوتی نیاز دارد.
+ اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری: به هر نوع نارسایی که یادگیری به مشکل روبرو سازد اختلالات یادگیری گویند. قبل از سال 1963 حوزه اختلالات یادگیری در اختیار پزشکان و روانشناسان بود ولی تسلط این گروه توسط قانون فدرال از بین رفت این حوزه از کلینیک ها به کلاس های مدارس و خانواده ها انتقال یافت و همراه با رشد و توسعه این رشته گروههای جدیدی به حوزه اختلالات یادگیری راه یافتند که عبارتند از:
1- والدین ، 2- متخصصین آموزش و تربیتی ، 3- آسیب شناسان گفتار- زبان (سوسن سیف 1357)
گروههای مختلف کودکان با مشکلات در یادگیری:
بطور کلی در بررسی مشکلات یادگیری با 4 گروه کودک روبرو هستیم
1- کودکان عقب مانده ذهنی:
الف- کانا «تربیت ناپذیر»
ب- کالیو «تربیت پذیر»
پ- کودن «آموزش پذیر»
ج- مرزی «آموزش پذیر»
2- کودکان دارای مشکلات جسمی
3- کودکان مبتلا به ضایعه ی مغزی
4- کودکان دارای اختلال در یادگیری:
الف- خاص، تنها در یک درس
ب- عام، در دروس مختلف
زمانی که اطمینان حاصل کردیم که شکل کودک مورد نظر در یادگیری به هیچ یک از موارد عقب افتادگی ذهنی مشکلات جسمیف ضایعه مغزی، مربوط نمی شود مشکل او را در قسمت اختلال یا ناهماهنگی قوای یادگیری مورد بررسی قرار می دادن و آن را رفع می کنیم.
نارسایی های یادگیری یک اصطلاح کلی است که شامل یک گروه ناهمگون از دشواری های یادگیری است که به صورت های گوناگون مانند مشکلات اساسی در گوش دادن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، استدلال کردن یا توانایی درک ریاضیات متجلی می شود.
+ تاثیر عوامل محیطی در تشدید اختلالات در یادگیری
پنج عامل محیطی موثر در این زمینه عبارتند از:
1- تجربه ناکامی در دوران اولیه زندگی کودک
الف- جدایی طولانی کودک از والدین بویژه مادر
ب- بیماری، ضعف، و ناتوانی شدید و طولانی آن
ج- کودکی که مورد بی توجهی واقع می شود
2- مشکلات رفتاری:
الف- گریه زیاد و بیش از معمول
ب- الگوی نامناسب خوابیدن
ج- ضعف الگوهای مناسب تغذیه
د- ناآزامی بیش از حد
هـ - بیماری و بی علاقگی
3- اختلافات فرهنگی- زبانی:
الف- صحبت کردن خانواده کودک به زبان رایج در جامعه و مدرسه
ب- صحبت کردن خود کودک به زبان رایج در جامعه خویش
4- سوء تغذیه: سوء تغذیه و گرسنگی شدید و کمبود کالری و پروتئین، آشکارا می تواند موجب ضعف روز افزوده نوزاد شود. چنین کودکانی در برابر عفونت شدیداً آسیب پذیرند.
5- ضعف آموزشی یا فقدان موقعیت های مناسب آموزشی:
در گیرو دار جستجو یافتن پاسخ درست به سوالات زیر جنبه های مختلفی از ضعف های آموزشی آشکار می گردد:
- آیا کودک به هر دلیل خاصی تعداد زیادی از روزهای مدرسه را غایب بوده است؟
- آیا سوابق مدرسه کودک نشان می دهد که بدون مداخله آموزشی سابقه شکست وجود داشته است؟
- آیا کودک توسط معلمین سابق خود مورد سوء رفتار و تنبیه بدنی قرار گرفته است؟
+ ویژگی کودکان با اختلال در یادگیری
1- این کودکان دارای بهره هوشی تقریبا متوسط یا بالاتر هستند.
2- این کودکان از نظر حواس مختلف (بینایی، شنوایی و...) سالم هستند.
3- این کودکان از امکانات محیطی و آموزشی نسبتا مناسبی برخوردار هستند.
4- پیشرفت آموزشی این کودکان به طور قابل ملاحظه ای کمتر از بهره هوشی سن و امکانات آموزشی است که از آن برخوردارند.
علل شکست کودکان در امر یادگیری:
الف- فقدان انگیزه کافی
ب- فقدان توجه و دقت لازم
ج- دقت بیش از اندازه به جزئی از کل
د- فقدان هماهنگی لازم در حرکات
با توجه به نکات یاد شده کودکان برخوردار از هوش عادی ممکن است در یک یا چند زمینه یادگیری مانند: خواندن، نوشتن، هجی کردن، حساب کردن، توجه کردن... دچار مشکلات شدید باشند. لذا با استفاده از روش های خاص آموزش عملی، می توان به یادگیری آنان کمک کرد.
+ گروه بندی کودکان با اختلالات یادگیری
1- کودکان با دشواری حرکتی (آپراکسیال):
مشکلات حرکتی کودک ممکن است در توانایی های حرکتی مربوط به عضلات بزرگ مانند: پریدن، دویدن، لی لی کردن و پرتاب کردن ... باشد یا ممکن است در توانایی های حرکتی مربوط به عضلات ظریف مانند: بستن بند کفش، رنگ کردن، نقاشی کردن، تا کردن و... باشد.
2- کودکان با دشواری هایی در تشخیص و درک بینایی (آگنوزی بینایی)
مشکلات عمده این کودکان با دشواری در تشخیص و درک بینایی عبارتند از:
الف- تشخیص یا شناخت شکل ها و طرح های هندسی گوناگون به ویژه زوایا
ب- جور کردن اشیا بر اساس شکل و اندازه آن ها
ج- تشخیص و درک تصویر اصلی از زمینه آن یا تشخیص جز از کل
د- تشخیص حروف و کلمات از یکدیگر
3- کودکان با دشواری هایی در تشخیص و درک شنوایی (آگنوزی شنوایی)
این کودکان با اینکه از قدرت شنوایی کافی برخوردارند اما در تشخیص تشابهات و تفاوتهای کلمات مختلف مشکل دارند.
مانند کلمات اسب- است راه- ماه
برای ترمیم این مشکل چشم کودک را می بندند و از او می خواهند که صداهای مختلفی را که می شنود پس از شناسایی کردن نام ببرد و آن ها را تقلید کند.
4- کودکان با دشواری هایی در تکلم یا گفتار (دیسفازی)
برای رشد طبیعی تکلم در کودک، سه مرحله زیر باید صورت پذیرد:
الف- گوش توانایی دریافت صداهای مختلف را داشته باشد.
ب- صداهای دریافت شده توسط گوش به وسیله مغز تعبیر و تفسیر شود.
ج- پس از آنکه گوش صداها را دریافت کرد و مغز آن را درک نمود دستگاه تکلمی یعنی حنجره، تارهای صوتی، لب، زبان، سقف دهان و... قادر به عکس العمل یا پاسخ باشند. علاوه بر این کودک باید از محیطی طبیعی از نظر محرک های مختلف و نیز از عاطفه و محبت برخوردار باشد.
دشواری های تکلم در کودک:
الف- دیسفازی درکی: اگر اختلال در درک نشانه های شنیداری باشد کودک صدا را می شنود اما معنی و مفهوم سخنان شنیده شده را نمی فهمد.
ب- دیسفازی بیانی یا حرکتی: اگر اختلال در قدرت بیان یا تولید نشانه های کلامی باشد کودک آنچه را که دیگران گویند می شنود و معنا و مفهوم آن را درک می کند اما از بیان افکار و عقاید خویش ناتوان است.
5- کودکان با دشواریهایی در خواندن و هجی کردن:
مشکلات خواندن از اساسی ترین مشکلاتی است که کودکان با نارسایی های ویژه یادگیری با آن مواجه اند زیرا کودکی که نمی تواند بخواند شانس بسیار کمی جهت موفقیت در مدرسه دارد این کودکان اغلب به وسیله معلمان و مسئولان آموزش و پرورش در شمار کودکان عقب مانده ذهنی رده بندی می شوند و یا به عنوان کودکان تنبلی که کوشش برای یادگیری نمی کنند به شمار می آیند گاهی دشواری های خواندن این کودکان با مشکل هجی کردن نیز همراه است کودکان نارسا خوان اکثراً مشکلاتی در جهت یابی فضایی تشخیص راست و چپ، بالا و پایین، توالی حروف و کلمات هماهنگی بین چشم و دست دارند. نسبت پسران نارساخوان 3 برابر بیشتر از دختران نارساخوان است. مشکلات اختصاصی خواندن این کودکان به شرح زیر است:
الف- اشتباه در تشخیص کلمات مشابه مانند چای و جای
ب- حدس زدن کلمات با در نظر گرفتن حروف ابتدا و انتهای کلمات
ج- آینه خوانی یا وارونه خوانی کلمات مانند روز به جای زور
د- مشکلات شدید در هجی کردن کلمات
هـ - بی میلی و انزجار از یادگیری خواندن
و- دشواری هایی در زمینه تشخیص جز از کل
6- کودکان با دشواری های اساس در نوشتن (دیس گرافی)
به طور کلی نوشتن یک عمل پیچیده است که شامل رشد ذهنی، مهارت های حرکتی و بینایی است کودکان با نارسایی ویژه یادگیری علی رغم دارا بودن هوش طبیعی، بسیار بد می نویسند. محققان عقیده دارند که بد نویسی این کودکان معمولا به دلیل عدم هماهنگی حرکتی در آنان است.
7- کودکان با دشواری های اساسی در ریاضیات (دیس کالکولی)
این گروه از کودکان معمولا در زمینه درک روابط فضایی دچار مشکل شدید هستند در بررسی دشواری های ریاضی این گروه از کودکان باید به مشکلات درک بینایی و تفکر آن ها نیز توجه شود.
بهترین زمان جهت رسیدگی به اختلالات یادگیری بین 5 تا 6 سالگی است. اگر جامعه و والدین به این مهم اهمیت داده و این امر جز برنامه آموزش رسمی ما قرار گیرد. با صرف بودجه و وقت کم در همان سنین آمادگی اکثر مشکلات تحصیلی در کودک قابل کنترل و حتی قابل رفع خواهد بود.
+ مراحل درمان و بازپروری دشواریهای گفتاری و خواندن در کودکان از نظر دلاکتو در چهار
مرحله اول:
1- خزیدن یک طرف 5 دقیقه (حدود 80 بار)
از کودک بخواهید سینه خیز رفتن را تمرین کند به این صورت که روی یک سطح صاف بر روی شکم بخوابد و دست و پایش را به عقب و جلو بکشد تا بتواند روی زمین ساییده شده و جلو برود. شمارش در منظم و یکنواخت کردن حرکت به او کمک خواهد کرد به او یادآور شوید که وقتی دست و پای چپ را به جلو می برده دست راست و پای راست را باید عقب بکشد.
2- الگوی مناسب خواب برای کودکان راست و چپ دست
هر شب یک بار خوابیدن کودک را به شکل صحیح فرم دهید. اول او را روی شکم بخوابانید برای این کار هنگام خوابیدن صبر کنید تا هر طور که دلش می خواهد و راحت تر است بخوابد سپس هر شب یک بار او را به روی شکم برگردانید. وقتی او را عادت دادید که به طور طبیعی روی شکم بخوابد، وضعیت بدن و دست و پای او را در الگوی صحیح قرار دهید. این تمرینات را هر شب یک بار انجام دهید.
3- تمرین شنوایی
کودک وادار کنید که با دست راست گوش راستش را ببندد به طوری که نتواند با گوش راست بشنود اکنون با او به گونه ای حرف بزنید که مجبور به پاسخ داده باشد. در حالی که با گوش راست نتواند بشنود. سپس از او بخواهید که با دست چپ، گوش چپش را ببنددف به طوری که هنگام گفتگو با او، گوش چپ نشنود این تمرین را برای هرگوش یک دقیقه و چهار بار در روز انجام دهید.
4- تمرین بینایی
از کودک بخواهید که با دست چپ چشم چپش را ببندد یک چراغ قوه کوچک و یا شی جالب توجه دیگری را در دست راستش بگیرد و در حالی که زاویه آرنج باز است از او بخواهید که دستش را در جهات مختلف بالا، پایین، دایره وار، طرفین و با زوایای مختلف حرکت دهد و همزمان با حرکت دستش، با چشم راستش نور را تعقیب کند. او باید نور چراغ قوه ای را که در دستش دارد با چشم راست پی گیری کند و با تمرین یاد بگیرد که به طور موزون و یکنواخت حرکت دست و چشمش هماهنگ نماید باز همین کار را برای چشم راستش انجام دهد.
این تمرین را روزی چهار بار و هر بار برای هر چشم یک دقیقه انجام دهید. کل زمان برای انجام این تمرین در هر روز 8 دقیقه می باشد.
مرحله دوم درمان و بازپروری دلاکاتو
1- چهار دست و پا رفتن با الگوی تقاطعی
ابتدا خود چهار دست و پا راه رفتن صحیح را به او نشان دهید. سپس از او بخواهید تا مانند شما عمل کند. دقت نمایید کودک باید دست و زانوی مخالف آن را تقریبا همزمان با زمین نزدیک کند. یعنی کف دست راست همزمان با زانوی پای چپ و بالعکس عمل نماید. به او بیاموزید که هنگام چهار دست و پا رفتن به دست جلوی خود نگاه کرده و سر را به آن طرف برگرداند. کف دستها صاف و انگشتان به سمت جلو باشد. زانوها به هم برخورد نکرده و به صورت موازی پیش برود. این تمرین روزی سه بار و در دوره های 10 دقیقه ای جداگانه ای هر روز انجام شود فاصله زمانی بین هر یک از سه دور تمرین باید حداقل یک ساعت باشد کل زمان برای انجام این تمرین 30 دقیقه می باشد.
2- تمرین شنوایی
از فرزندتان بخواهید که روی یک صندلی تقریباً وسط اتاق بنشیند شما باید در حالی که آرام آرام در اطراف اتاق می گردید با او گفتگو کنید بطوری که در بخش از گفتگو شما را ببیند و در بخش دیگر که حدوداً در پشت سر او قرار می گیرید نتواند شما را ببیند این تمرین چهار دقیقه در روز انجام دهید.
در صورت امکان هر روز 15 دقیقه با صدای بلند برایش کتاب بخوانید زمانی در سمت راست زمانی در سمت چپ و گاهی رو در روی او نشسته و بخوانید.
3- تمرین بینایی
چراغ قوه یا شئی کوچک را در دستی که کودک با آن می نویسد قرار دهید از او بخواهید در حالی که دستش کشیده و آرنجش صاف است آن را به هر سو حرکت داده و به آن نگاه کند گاهی شی یا چراغ قوه را نزدیک بینی خود آورده و با او چشم به آن نگاه کند به تدریج از فاصله دست و صورت کاسته تا جایی که بتواند به نرمی و موزونی هر چه بیشتر نور را با هر دو چشمش در فاصله ای 30 سانتیمتری صورتش حرکت دهد و با چشم آن را تعقیب کند. این تمرین را باید روزی چهار بار و هر بار یک دقیقه انجام دهید.
مرحله سوم درمان و بازپروری دلاکاتو
1- راه رفتن با الگوی تقاطعی:
- نخست خودتان به طرز صحیح راه بروید (مانند رژه سربازان) سپس از کودک بخواهید راه برود و به او یاد بدهید که با پای چپ یک گام برداشته و دست راست به آن اشاره کند و بر عکس از او بخواهید تا پنجه هایش را اندکی به سمت خارج هدایت کند پاها نباید به هم برخورد کند سرعت حرکت را بتدریج کم کرده سپس به سرعت طبیعی برگردید تمرین را با پای برهنه یا جوراب انجام دهید. این تمرین را روزی 20 دقیقه در دوره های 10 دقیقه ای برای حداقل 3 هفته ادامه دهید.
2- تمرین شنوایی
الف- تمرین با چشم بسته: چشمان کودک را بسته و او را روی صندلی وسط اتاق بنشانید سپس در حالی که در اطراف او قدم می زنید با او صحبت کنید از او بخواهید تا به جایی که تصور می کند شما هستید اشاره نماید.
ب- تمرین با چشم باز: کودک با چشمان روی صندلی نشسته و شما پشت سر او قرار گرفته و از او بخواهید آنچه را می شنود تکرار کند و بگوید آیا با هم متفاوتند یا یکسان- تمرین با کلمات متفاوت شروع کرده و با کلمات مشابه هم ادامه می دهیم. هر بار چهار دقیقه در روز انجام دهید.
3- ترتیب بینایی
یک چراغ قوه کوچک یا یک وسیله را در دست خودتان بگیرید و در حالی که آن را در فضا به هر سوی چرخانیده به کودک بگویید تا با هر دو چشم به آن نگاه کند گاهی درتمرین دست خود را تا نزدیک چشم کودک ببرید.
این تمرین را چهار بار، هر بار یک دقیقه در هر روز انجام دهید.
4- هماهنگی عمومی
سعی کنید در خارج از خانه با کودک بازی کنید بازی هایی که او را وادار به دویدن و یا پریدن می کند بهتر هستند از او بخواهید که مردم را در حالت دویدن و راه رفتن تماشا کند. الگوی تقاطعی راه رفتن را به او نشان دهید باید سعی کند مثل مردم با این شیوه تقاطعی راه برود و یا بدود دویدن، پریدن و دوچرخه سواری برای رسیدن به هماهنگی عمومی بسیار عالی است.
5- جهت یابی
وقتی کودک با الگوی تقاطعی راه می رود و یا می دود به او بگویید: به راست، راست و یا به چپ، چپ شما طوری رفتار کنید که انگار قصد فریب دادن و گول زدن او را دارید و او باید سعی کند که هوشیاری خود را برای شنیدن فرمان شما حفظ کند. این تمرین را روزانه 10 دقیقه انجام دهید.
مرحله چهارم: بازپروری دلاکتو
تذکرات: 1- این مرحله با حذف موسیقی آغاز می شود 2- صدای تلویزیون را تا جایی که امکان داردکم کنید 3- آواز خوانی، زمزمه کردن و سوت زدن نباید انجام گیرد 4- کودک در فعالیتش از جمله ورزش از یک طرف بدنش استفاده کند 5- مدت لازم برای تمرینات مرحله چهارم نباید کمتر از 6 هفته و بیش از 10 دقیقه باشد.
درمان این مرحله:
1- برتری دست: کودک باید تمریناتی مانند خوردن، نوشیدن، مسواک زدن، برداشتن اشیا، تشخیص حس لامسه، را فقط با دستی که می خواهید برتر شود، انجام دهد. بیاد داشته باشید که باید کاملا راست یا چپ برتر پرورش یابد. مصلحت بر این است که دستی را که خود بخود برای نوشتن بکار برده می شود به عنوان دست برتر او بپذیریم.
2- نوشتن: این تمرین با نوشتن بر روی تخته سیاه و یا نوشتن بر روی کاغذ با کلمات درشت تر از 2 سانت شروع می شود و به تدریج به نوشتن با کاغذ و مداد و به اندازه کوچک تبدیل می شود. هر جلسه تمرین نوشتن حدود 10 دقیقه انجام شود.
3- پرتاب کردن:
از کودک بخواهید یک توپ لاستیکی کوچک را با دست راستش گرفته و از پایین به سوی شما پرتاب کند. سپس پای راستش را جلو بیاورد وقتی که آموخت چگونه هنگام پرتاب پای راست را جلو بگذارد از او بخواهید که توپ را پرتاب کند. به او نشان دهید که هنگام پرتاب پای چپ باید یک قدم به جلو رود در صورت لزوم روزی 10 دقیقه انجام شود.
4- برتری پا- برتری گوش- برتری چشم:
برای این موارد نیز می توان مانند قسمت برتری دست تمرینهای مشابه را انجام داد تا پا، گوش و چشم برتر پرورش یابد.
+ راهکارهایی برای تقویت زبان شفاهی، آموزش خواندن و نگارش (نوشتن) توسط معلم
راهکارهای تقویت زبان شفاهی:
1- گوش دادن را آموزش دهد.
2- برای رفتارهای مناسب گوش دادن الگو شود.
3- مهارتهای صحبت کردن و پیام های کلامی و غیر کلامی را آموزش دهد.
4- فعالیتهایی برای آمادگی، تمرین و ارائه سخنرانی های رسمی فراهم کند.
5- نوع ارتباط برقرار کردن با معلم، همکلاسی و... نشان دهد.
6- لهجه، تلفظ و ادا کردن کلمات را آموزش دهد.
7- گروه های مباحثه را رهبری کند.
8- دانش آموز در تمرین های ایفای نقش، مصاحبه، سخنرانی شرکت کند.
راهکارهای آموزش خواندن:
1- بلند خوانی
2- خواندن مستقل (آرام و بی صدا)
3- خواندن دو به دو
4- بازدید از کتاب خانه ها
5- ایجاد کتاب خانه در کلاس
6- فراهم آوردن فرصت هایی برای مطالعه ی دانش آموزان
7- خلاصه کردن
8- دیوار لغات (لغات جدید را می توان روی یکی از دیوارهای کلاس که به این کار اختصاص داده شده نصب کرد)
راهکارهای آموزش نگارش (نوشتن)
1- پیش نگارش، نگارش، ویرایش و بازنویسی
2- مرور دو نفره ی متن و نقد سازنده
3- نگارش و انتشار در کلاس
4- برگزاری کارگاه نگارش (خواندن انشا و نقد آن)
5- روزنامه نویسی
6- آموزش دستور زبان
7- آموزش نوشتن سر فصل
8- یادداشت برداری
9- نگارش بشکل داستان نویسی، شعر و...
+ نتیجه گیری
معلم و دانش آموزان دو رکن مهم و اساسی آموزش و پرورش هستند معلم برای موفقیت در کار خود نه تنها باید تلاش کند تا دانش آموزان خود را بهتر بشناسد و به نیازهای آن ها پی ببرد بلکه باید خود را نیز بشناسد و از نیازها و آرزوهای خود آگاه باشد. و ضمن پیدا کردن نقاط ضعف خود در صدد رفع و بهبود آن ها بر آید.
گاهی دیده می شود که پس از دریافت مدرک تحصیلی و پایان دوره ی کارآموزی معلمان رابطه خود را با کتاب و مطالعه قطع می کنند و همان معلومات قبلی خویش را به دانش آموزان انتقال می دهند با این تصور که به هدف خود رسیده اند. غافل از اینکه آغاز به تدریس برای آن ها باید آغاز یادگیری باشد و پیوسته خود را به فراگیری مطالب تازه ملزم سازد. معلم باید همیشه از خود و کاری که می کند ارززشیابی به عمل آورد. بدین منظور رابطه اش با سایر معلمان، دانش آموزان و اولیای آن ها و اجتناع و مطالعه و کتاب برقرار باشد به نیازهای آن ها پی ببرد، هدفهای آموزشی را با در نظر گرفتن این نیازها دنبال کند و در صورت عدم رضایت از نتایج کار خود درصدد تغییر و اصلاح نواقص بر آید.
مدرسه نه تنها باید نسلی تربیت کند که هم به مسائل زندگی خود آگاهی داشته هم دارای مهارت های لازم برای مقابله با آن ها باشد بلکه باید نسلی آینده نگر بار آورد که با پیش بینی مشکلات احتمالی زندگی آینده خود را به معلومات و دانش، مهارت ها، و شیوه های رفتاری لازم برای زیستن در جهان آینه تجهیز کند. در صورتی دانش آموز می تواند آموخته های مدرسه ای خود را در محیط خارج از مدرسه مورد استفاده قرار دهد که بین موقعیت های زندگی اجتماعی و آموخته های کلاسی شباهت وجود داشته باشد بنابراین این هدفها و برنامه های درسی منطبق با نیازها و شرایط اجتماعی باشند.
+ منابع و ماخذ
1- صفوی امان الله - کلیات روشها و فنون تدریس – ئفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی 1377
2- فردانش هاشم - مبانی نظری تکنولوژی آموزشی انتشارات سمت تهران – سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها 1385
3- رووف علی - آنچه یاد می دهیم آنچه یاد می گیریم – تهران- انتشارات مدرسه 1387
4- محمد امینی (ترجمه)- دبلیو آندرسون لورین - افزایش اثر بخشی معلمان در فرآیند تدریس - تهران- انتشارات مدرسه 1384
5- بدری مقدم - کاربرد روانشناسی در آموزشگاه (روانشناسی آموزشگاهی) – تهران انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران 1381
6- احمد آیی (طالاری زاده) آرزو - پرورش توانایی های ذهنی و رفع اختلالات یادگیری – تهران انتشارات مبنا 1387
7- سبحان نژاد مهدی - شهائی بهنام یوزباشی علیرضا - سازمان یادگیرنده – تهران اتشرات یسطرون 1385
8- سیف علی اکبر - روانشناسی پرورش روانشناسی یادگیری و آموزش – تهران انتشارات آگاه- 1379
9- حائری زاده خیریه بیگم - محمد حسین لیلی - ترجمه و تالیف - ویژگی های معلم موثر – تهران – نشر قطره – موسسه ی منظومه ی خرد 1386
10- زنگنه بهرام -انواع مهارتهای تدریس – دانشگاه آزاد ایران
11- پارسا محمد - کاربرد روانشناسی در تدریس – تهران 1352
12- هاشمی ابراهیم - عقب ماندگیهای ذهنی – تهران – انتشارات دانشسرای عالی
13- دلاکتو کارل دشواری های گفتاری و خواندن ترجمه ی محمد رضا فتاحی –تهران نشر ما - 1370
14- فریبا اکبر و رخشان فریدون -ناتوانی های یادگیری – نشر مبنا 1379
15- مجله رشد تکنولوژی آموزشی – تهران – دفتر انتشارات کمک آموزشی وزارت آموزش و پرورش 1375
+ سخن آخر
علم و ایمان از دیدگاه شهید آیت ا... مطهری
علم به ما روشنایی و توانایی می بخشد و ایمان عشق و امید و گرمی
علم ابزار می سازد و ایمان مقصد
علم سرعت می دهد و ایمان جهت
علم توانستن است و ایمان خوب خواستن
علم جهان را جهان آدمی می کند و ایمان روان را روان آدمیت می سازد
علم وجود آدمی را افقی گسترش می دهد و ایمان به شکل عمودی بالا می برد.
علم طبیعت ساز است و ایمان انسان ساز
علم زیبایی عقل است و ایمان زیبایی روح
علم زیبایی اندیشه است و ایمان زیبایی احساس
علم به انسان امنیت بیرونی می دهد و ایمان امنیت درونی
علم در مقابل هجوم بیماریها، سیل ها، زلزله ها ایمنی می دهد و ایمان در مقابل اضطراب تنهایی ها و بی پناهی و پوچ انگاری ها
علم جهان را با انسان سازگار می سازد و ایمان انسان را با خودش.
